гэдэргээ гэдыжэ һууһан хаан, далан худалаа дабаагүйхэ-нөөр дүүргэхэнь ха гэжэ бодоод, алтаа хайрдаһандаа энэ хүбүүе торогоохом гэжэ тулгуураараан түс байсара алаабхи оёор сохин: "Тэрэ худагайнь оёор гүйхэн байгаа аалам?" —
гэжэ һүрэ дарамаар хашхарна.
— гүйхэншье байжа болохо, яахадааб гэхэдэ, үглөө хая-һан шулуун үдэшэ болоходо оёортонь хүрэдэг юм, — гээд бүрн
торонгүй тэрэ хүбүүн харюусана.
— тэрэ сагта үдэр богонихон байгаа бэшэ юм гү? — гэжэ
хаан асууба.
— богонишье байхадаа б. айгщ яахадааб гэхэдэ, шинии эсэгэ минии эсэгын хони хулуужа ябаһаар баригдаад, үһэеэ нэжээдээр үбтөөлгэжэ захалһан хун үдэшэнь улаан сууха
толгойтой болоод гэртээ ошоһон юм.
— Худлаар! — гэжэ хүхирһөөр хаан абяагаа хатащаба. Таһархай оторхой хубсаһатай хүбүүн:
— түгэд хуулитай түшэмэл хаан! Минии өөрынгөө нюдөер хараһан юумэ иимэ байнал даа. Хэрбээ хүнһээ дуулаһанаа хуу барани хэлээ хадаа захадань гараагүй үтэлхэ һэм, — гэжэ дүүргэбэ.
— энэ хүбүүндэ, мүнгэнэйм һан сооһоо нэгэ тэмээнэй. жүдхэхэ ашаа алта үгэгты! — гэжэ хашхарһаар нэгэшье хүүр
хэлэнгүйгөөр хоёр хоноод, хон гэжэ үхэшэбэ ха, тэрэ түшэмэл
хаан.
60. ЗҮНМЭРШЭГ ҮБГЭН
зүнмэршэг, тала руу түйжэ ябаа, тарай
• — - ш-"е" Щ
наныцажа байһан улаһии хажууда ошоо.
— Юу шүдхэри эдеэ наньшаба ууттаа? — гэжэ hyp аба.
— Хүүни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу пу-ранаш, — гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.
Гэртээ бархирһаар ерээ.
— Юундэ бархираабши? — гэжэ һураба памганиинь.
— Ябажа ябаһаар тарай наньшажа байһан улаһии хажууда ошооб. Юу шудхэри эдеэ наньшажа ууттаа гэжэ һура-һамни тэдэ ехэ уурлаа. "Хүүни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу һурнаш", гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.
— Поог помощь гэжэ хэлхэеэ яана гээбш, тарайнтнай хэр унастай байнаб гэжэ һурахаяа яана гээбшэ, — гэжэ' памганиинь хэлэбэ.
— Бай, тиижэ хэлэхэмбай, — гээд һөөргөө түйшэбэ.
Тэрэ газартань тарай наньшажа байпан улад угээ, хормуу-шан ябажа ябаба. "Поог помощь, — гэбэ. — Тарайнтнай хэр унастай байнаб?" — гэжэ hyp аба. "Юундэ хүүни хоримоор яоажа байхые хаража байгаад, һорёо һонжообш". — гэжэ бапа наньшаба.
Бапа бархирпаар гэртээ харижа ерэбэ. — Айл дээрэ айл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал дээ-VLJJtL нэмэгты гэжэ ҮРөөхэеэ яана гээбш, — гэжэ һамганиинь "Г Бай, тиижэ хэлэхэм, — гээд һөөргэншөө гүйбэ Нэгэ тарай хатаажа байһан обин дээрэ ерээд: "Айл дээрэ
808
ойл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал Шт Ж Ж
эбайгаад галынь аһаагаад хуу обтш!^^^
г9 1 Дээрэһээ болобуу, дороһоо болобуу rafl! 1
болобуу гэжэ байгаад унтараахаяа Щ
ниинь хэлэбэ.
Н — Тиижэ унтараахам. — гээд баһа һөөрэншөө гүйбэ Нэгэ мангад гахай хуухалжа байгаа. Гал түлтөөд гахай
о я улгэдтеэд, хотиго шубгэ асарха гээп гэйтй* nnnVtm,
улгэдтеэд, хотиго шубгэ яЙ58Р*гаВДал Ш.Дээрэһээ болобуу lAotl^jfc?" вЗйЯ
обуу", — гэжэ байгаад тэрэ галынь Н В 1
— Айлаараа эдихэтнай гу аШ| УнтаРгаадтиба. байна гу, туранхай байна ^Ш^^^^Ш 1 тартаи ямганиинь. "Урахаяа яана гээбштаа —
гаа
", л
иаи"" — I *.
гэбэ һамганиинь.
Баһа һөөргэншөө гүйшэбэ үбгэниинь
Нэгэ ноён баажа һуугаа. Хажуудань ошоод- ИШ эдихэтнай гү, амяараа эдихэтнай гү, тарганШШ хай байна гү", — гэжэ баянда хэлэбэ " | туран"
Тэрэ баян: "Бааһа эдихэ гээлшэ!" — гээд гуйжэ бодоод буулгажа унагаашхаба. 1 уодоод,
61. ЯМБА ЕХЭТЭЙ ХАТАН
Урда сагта ямба ехэтэй хатантай нэгэ. хаан һууһан юм ха. Хаанайнгаа гэртээ
бии үгыдэнь хатан болоһониинь элдэб ааша гаргажа, хаанай нэрэ турыень хухалдаг болобо.
Хатанай тэрэ бугэдэ муухай ааша гаргадагыень ахалагша адуушаниинь үнэн сэхээр хаандаа дууһан хеерэжэ угэдэг байба.
Энэ яяр яндан адуушаниие заал паа угы хэхэ байна гэжэ хатан һүни үдэргүй бодолгодо хатажа, мяха маряагаа гээжэ,
арһа Я!пандаа ороно. 1 ___|Ш _аоп
Нэгэ үдэшэ хаанай хатан дайрамтаар яаха аргагүй болон, ёолон ёохойлон, оро Д^ис^Р^эүрлэ^^ харина, тэхэринэ. Эмшэ ламанарые асараад эмшэлуулнэ туһа болоногүй.
Хаан һанаагаа ехээр зобоно:? я ар_
— Зай. хатамни, иигээд байхадаа я алта! ю "ЩШШ гаар шамайгаа эмшэлүүлээ хадамни эдэгэхэ байна
һураба; I | "ли хатаншии гу-энэ хое-
— Ахалагша адуушаншни гу, алi хаi дэ зундэмни
ройшни нэгэниин заал һаа үхэхэ оавп *ц" ввдве үн-харагдана. Тэрэнэйшни амиды оа1ига*ү. б0ЛОХогуй, — дыхэ аргамни һалаа. Ямаршье эм дом намда туп
гэбэ. I Щ байха ахалагша адуу
- Үгы, шимни юугээ хэлэнэш? Аха байнад тэрэнэймни
шанаа алаха гэхэдээ, алаха 1ВНИ хүлэгүүД олошоржо, аша туһаар адуун һүрэгтэмни хурда j нэрэтэй сю-, хаан нэрэмни холын сууда гаража. "Р ШЖ1 гэбэ fЩ лотой боложо байпанаа маРтаха rPv али адуушаншни гу?
— Хатаншни шамдаа досоо *м ү,харашаба. гээд, ямба ехэтэй хатаниинь ОУРУУ
— Тяихэдээ мха болонобиб? — гэжэ хаан ехэ һанаа зо-бонгёор астба.
— наха хээхэеэ өөрөө мэдэ. Албата зондошни энээн шэнги
адуушан олдохогүй байһан юм гу? Хаан хунэй хуулинь гар-таа бэшэ юм гу? Үбшэн гээшэ шинии шиидхэбэриие хүлеэжэ байха бэшэ. Энэ сагтаа ами бэеыемни абарха шадалтай хадаа абаря. үлэ тиибэл яанаш. Зүрхэмни хөөрэжэ, амимни саглажа байна, — гээд, ёолохо ёгшохонь улам бури ехэдэнэ.
Ахалагша адууШанаа алаха гэхэдээ, нэгэхэншье зэмэ зон-до хээгуй хуниие алахань бэрхэтэй байһан дээрэһээ хаан яа-хашье аргагуй болоходоо:
— Хабшуу хадын хундыдэ хуурай модо ехээр обоологты. Хэн хун тэндэ уридшалан ерэнэб, ямаршье хун. банг, тэрэниие саб шуурэжэ абаад, галдажа орхихот. Хэрбээ минии захирал-тые гүйсэд дүүргэжэ шадаагүй һаатнай, таанадые бултыет- най тэрэ туудэбшэ соо шатаахаб! хэьэн худзлмэрнпнгөө урые тэрэ сагтаа тургэн элшээр намда дуулгахат, — гэжэ барлагууд-таа иимэ шанга захиралта гаргаба.
Хаанай барлагууд тургэн дундаа тухеэрээд, заажа угэһэн газартань ошонод. Ойн модые узуураарнь унагаажа, үзүү-. рээрнь хирбэжэ сомоод, огторгойдо хурэмэ улаан "туудэбшэ I табяад, ямар зэмэ хэһэн хун урид ерэжэ, энэ улаан туудэбшэ соо шатажа, шандаруу болохо ааб гэжэ хаанай барлагууд ху-леэжэ байна.
Хаан ахалагша адуушанаа хэды хайрлабашье ha а, хара хэ-.4 рэгээ хүсэндэнь оруулха баатай болоһон дээрэһээ тэрэнээ дуудуулжа асараад:
— Барлагууд түлеэ тайрахаяа ойдо ошобо. Тэдэнэй хэжэ бакһан худэлмэрииень һайн шалгажа абаад ерэлши. — гэбэ. Ахалагша адуушан тургэн дундаа мордоод, хабшуу хадын I х'унды тээшэ харайлгаба.
Тиигэжэ ябахадань, нэгэ Һамтан харгы дээрээ тодожо гараад:
— Залуу хубууя, морёо зогсоогты даа, — гэбэ.
Морёо зогсоогоод: — Юун бэ? Ехэ яаралтайб, — гэбэ.
— Эрэмни сэрэгтэ мордоһоор гурбан жэл болоо. Хэрэг-шээхэдэ төөлэй хундэхэ эрэ хун дайралдабагүйл. Үхибүүднп мяха эдне гэжэ амар заяа үзүүлхэеэ болибо. Төөлэй хундэжэ, хайраа хүргыт, — гэжэ тэрэ эхэнэр гуйжа байба.
Адууша хүбүүн забдагуй ехэ яаралтай ябаба шье ha а, орожо төөлэйень хундэхэ гурим заншалаар хундэжэ үгөөд, гара-хаяа панана.
— Үгы. та нэгэ бага хүлеэгыт! Шүлэгүй мяха эдидэггуй, шүрбэһэгуй дэгэл үмдэдэггүй юм. Болоһон эдеэнһээ буруулха-гүй, бууралай угэһө-э бушуурхахагүй юм гэжэ үгэ бии агша, — гэбэ гэрэй эзэн эхэнэр"
— Үгы, битнай ехэ яаралтай ябаһан хүи гээшэб. Хожом ябахадаа амасуужаб.
ЯВ?* Яаража ябаһаар ядардаг юм. Хожом болоходо шЦ&^
дог юм. Залуу хүбүүн "хуушанай эсэгэ үбгын ёпо гурамые 6ү*> эбдыш. Нэгэ аяга щулэ барижа хайрлыш, — гэжэ малгайн шэнээн мяхатайгаар аягатай шулэ барина.
Яагаашье амандаа агтаи, хэлэндээ хэдүулгэтэй һамгаи гээшэб гэжэ хаанай адуушан хүбүүн һанажа һуугаад, яараи байжа аягатай шүлэиһөөнь амасан, малгайн шэнээн мяхыекь маймаран һуужа эдибэ.
Нүхэрни намайгаа мэхэлбэ аа гү гэжэ хаанай хатан үбгэи-дөө этигэл ядаад, адуушан хүбүүнэй галдуулхыень хоёр ню-дөөрөө хаража абаха байна гэжэ хара һанаандаа бодоод, хун-дэ мэдүүлэнгүй мордожо абаад, утаа бааяжа байһан ой тээшэ моринойнгоо шадалаар' харайлгаба.