Тиихэдэн барлагуушын олон тэхэ туугаад ерэбэ. Айшаар ерэһэн баяниннь хараад байжа-байжа хэлэбэ: "Энэ хоёр хүү-рн оньһо шэнжэ мэдхойдаа ямар нэрэ солотой һуудаг баян гээшэбшэ", — гэжэ хэлээд, айшалжа ерэхыень уряад, гэр тээ-шээ гэшхүүлбэ.
Нэгэ худы болоод байхада мүнөөхи уригдаһан баямнайл айшалжа нүгөө баянда ошобо гэхэ. Ошоһоор тэрэ бардам баямнай нүгөөдэеэ баһа дайраад абана: "Баям гэжэ хэлэхэш, ада-па малшни үсөөн, дайда талашни багын байна даа. Хүбшэтнай минии һамгани ханщарһаан нарин.
Адуу малшни, алга зөөрншни
Хуреэ дээрэхи са1һандли, Хүнжэл дээрэхи бөөһэндли.
Хүн зоншнн
Хара голой бургааһандли, Хатаһан шубууни далидли, Улаан голой бургааһандли, Үхэһэн шубууни далидли".
Тиихэдэн нүгөө баяниинь хэлэбэ:
Эрхим баян — эрдэм бэлиг, *$м Дунда баян — үхи хүбүүд, Адаг баян — адуу мал.
— Бишни долоон тэхэтэй хүүм, — гэжэ долоон хүбүүдээ тэрэ баяндаа харуулба. Долоон хүбүүшын хараһаар, нүгөө баяниинь өөрынгөө мууе мэдэжэ, дуушье гараагой мориндоо һуугаад гэр тээшээ ябашоо.
64. ПОП ЗЭМЭДЭ ОРОБО
Нэгэ пои хапай нэгэ айлай һамганда ерэ-дэг болоо. Тэрэ һамган нүхэртөө сэхынь
хэлэнэ:
— Энэл поп ерээд лэ палахаа болёо, — гэжэ. һамганайнгаа хэлэхэдэ нухэрэн иигэжэ хэлэнэ:
— Бидэ энээниие мэхээр зобооибди. һамгандаа хэлээ хиим:
— Хапуусайн ехэ боошхо асара. Тэрээи соогоо ехэ анги ноо-һо, пурээ хахадсаан хуртэр хэ, — гэбэ.
— Тэрэ боошхо соогоо мылэ ооторбо хоёры этьхэ, — гэнэ.
Хурэнгэ тэньи болгожо, — гэбэл даа һамгандаа. Тиигээд лэ:
"Нухэрни тээрмэдэ талха татахамни гэжэ хонон ябаа гэ-. жэ хэлээрэй", — гээд һургана һамгаяа.
Муяөөхя попшни ерээд лэ баабайн угээ байха л а ар памган-тайн орондон ороод лэ хэбтэбэ. Тэрэ зуураа баабайн ерээд I уудээ тушэгэнуулнэ.
һамган бодожо уудээ неэжэ угэхэн.
Попшни:
— Яахамниб? Хаана хоргодохомниб? Яахамниб? — гэжэ луг харайна.
— Боошхо соо ороод һуу, — +-гэнэ һамган поптоо. һамгакай хуурээр боошхо соо ороод, пурЭэ соо һуушхоо.
Тэрэ нухэрэнь һамганайигаа уудэ табижа ухэдэн газааһаа. оржо ерээ хиим даа.
һамтан нухэрйөөн һурана:
— Щи ямар тургэн ерээбши? Хонон ошопон аад ла? Поп шаганаад ла байна боошхо сооһоо.
— Биш тээрмэдэ хурээгуйб, санхаташооб. Тэхэрээб тиигээд, — гэнэ баабайн. Тиигээд лэ сээжэеэ тэбэрээд, санхата-шооб гээд пеэшын дэргэдэ няалдаад байба.
— Хуйтэн уһа хэжэ үгыш! Уһан һайма гэжэ хэлсэдэг һэн, — гэнэ һамгандаа.
һамганиинь уһа угөөб гэжэ мунвөхи мылтэй ооторбоёо асаржа угэнэ. Тэрэннин баабайшии уушхаба. Удангуй тэрэн һеершөе гараба (мылэ хадаа). Эрэд боошхо соо бөөлжэбэ, попын тархи руу. Тиигээд лэ тэрэ баабаЙшйя шэшэб*;&Ив*Я
шээл хаяжа байна даа, баһа попой тархи щЦ Шэшзһэтэеэ, бөолжэһэтэеэ хуу гаражал байна.
— Юундэ хапууСтатай боошхо соогоо бөөлжэбэштаа? Ха-пуустаяа гэдхээхэм гэжэ оруулаа һэм, — гэнэ памганиин. >
Тиигээд лэ удангуй тэрэ тамган унэр танар болоходоиь, боошхоёо эрэмгэдуулжэ гаргана гаэаантан. Тэрэ хорголһон попшни арай гэжэ боошхо сооһоон гаража, шэшэһэн бөөлжэ-һэн, пурээ болошоһийма гарша арлина.
65. АЛАШАА ДАНДАР
Урдын нэгэ сагта, шажан бурханай дэл-гэржэ байхын уедэ байгаа. Буряад орон-һоо хоёр хүбүүд Баруун Жууда эрдэм ном шудалхаар эльгээг-дзһэн байгаа. Эгээ һайн багшын шаби болоод, ном һудар узэ-жэ эхилбэ. Ном узэхэдээ тэдэ хоёр аргагуй бэлигтэй байжа" хэдэхэя жэлэй унгэрһэн хойно Баруун Жуугай һайн гэдэг гэб-шэнуудһээиь улуу эрдэмтэй боложо, ехэ тургээр суу да гарабад. Улад зондонь Баруун Жуугай нара һара хоёр гэһэн хундэтэй'; нэрэтэй болоо ха.
"Эрдэмтэйшье болообди, һураһан эрдэмээ буряад орондоо ошожо, арад зонойнгоо дунда тарааха болбобди", — гэлдэн зуун хойшоо зуглэн, ута заидаа мордобод.
Айлһаа айлда, нютагЬаа нютагта ороһоор лэ Монголом Хоб-то Уляаста нютагта хурэжэ ерэбэд. Хонохыи, унжэхын саг боложо, нэгэ орбогорхон гэртэй монголойдо оробод. Үгэйтэйхэн айл янзатай, убгэн монгол хугшэнтэеэ байба.
Тэдэ хоёр мэндэшэлээд, хонуулыт гэжэ гуйба. Хонохыешье мояголойхи зубшөөжэ, "дээшээ, дээшээ" гэжэ шэрээ табяад, эдеэнэй дээжэ — сагаан эдеэгээр хундэлбэ.
— Зай, хоёр залуушуул, хаанаһаа хайшаа зорибот, — гэжэ монгол убгэн асууба.
Залуугайшье омог болоо юм гу, эрдэмэйшье омог болоо юм гу. "Буряад орондоо бусажа ябаһан Баруун Жууда "Наран дара хоёр" гүулэһэн эрдэмтэй уладбди", — гэжэ борбогорхон уйгэяиие, угытэй иоиголые тэдэ хоёр баһангяар харюусаба д.
Тиигэжэ хэлэхэлээрнь убгэн монголой зуһэ шарайнь зари-гад гаһэядэл боложо, ямар нэгэн шэнэ хусэ зорит нэмэлэндэл, дорюун янзын хоолойгоор "Шасарым асал!" — гэжэ хугшэн-дөө хашхарба.
Ноояо тооһон болошоһон шасар малгайгынь арһа худэһэ
нэп хоорондоһоо ухэгээр дуурэн бэдэржэ, хугшэяиинь гарта*
жа угэбэ.
Үбгэншье шасараа үмдөөд, тасха абаад тэдэ хоёр эрдэмтэй залуушуулда шойрой ном хаяжа эхилбэ. Хоёр-гурбан үгээр
яахын аргагуй тэдэ хоёрые боожорхибо.
— СагнаЙ хайшаа болошоо гээшэб? Залуудаа хадаа Баруун Жууда һуража байхадамни минии дээдэ тээ 4–5 хун бав-гша пэн, теэд та хоёр мүнөө "Наран, пара" гүүлэһэн эрдэмтэй улад байгаад, убгэн намда гурбан угээр юуидэ хаагдаба гээ* шэбта? Бурхан шажамнай һүнөө гээшэ гу? — гэжэ хэлээд убгэн монгол уйлажархиба. Монголойдо хоноод, һайнаар хүидэ-лүүдээд, хоёр залуушуул замдаа үдэшүулбэ.
"Энээн!һээ хойшо хуниие мэдэнгуй омогорходогоо, дээрэл-хэдэгээ болие, ямаршье хун ябажа болодог юм байна "хүнэй саада тээ хун, хүлэгэй саада тээ морин", "даахи дор хүлэг, даха дор хүбүүн" гэһэн үгэнүүднай ёһоороол унэн юм байна" гэжэ тэдэ хоёр залуу эрдэмтэй хүбүүд алдуугаа мэдэрэн гэм-шэбэд.
Хоёр. залуушуул Буряад орондоо амгалан һайн хүрэжэ, эрдэм бэлигээ арад зонойнгоо дунда дэлгэрүулээ һэн гэлсэдэг.
Тэрэ убгэн монгол Алашаа Дандар гэжэ нэрэтэй хун бай-tiaH гэдэг. Баһал тэдээндэл адли Баруун Жууда ном һудар үзэжэ, хэмшээггүй ехэ эрдэмтэй болоһон, улад зонойнь дунда шадабари бэлнгээрээ суурхапан хун байгаа хаш.
Тннхэ үедэнь Баруун Жуугай ламанарай хоорондо пввтэй ангинууд боложо таһараад, бэе бэедээ хоролхон, ном хаялсан арсалдадаг байгаа юм ха. Алашаа Дандар хадаа эрдэм ехэтэй байһан тула нэгэшье хуниие урдаа табингүй, үгэшье хэлүү-лэнгүй боожорхидог байгаа. Тэрэнэйнь тухай багшань мэдээд, нэгэтэ Дандартаа хэлэбэ:
— Заа зуухан, зарим газартань зорёоя алдажа үгэхээ яанаш, б aha оройдоошье урма зориггүй хүниие хаажархиха гээшэшни буруу гээшэ.
Багшынгаа хэлэһэниие дабаха ёһогүй байжа, Алашаа Дандар зарим гаэартань зорёок алдадаг болоо һэн гэлсэдэг.
Алашаа Дандарта боогдодог, хороо бусалдаг уладай хоо-рондоһоо "Алашаа Дандар баруун шойроор тэндэ, зуун шой-poop тиихэдэ тиимэ юумэ алдаба, ухаан бодолынь һамууржа, эрьюутэшөө", — гэһэн хоб жэб тараадтиба. Муу юумэн модон һалаатай, уданшьегуй Алашаа Дандар энээн тухай дуулаад-хиба. Тиимэ муухай хобой тараад байхада Алашаа Дандаршье хороо бусалаад, баһал хуушаараа хуниие урдаа табингүй хаа-жархндаг болобо.
"Багшын угэ дуулаагуй зэмэтэйб" гэжэ мэдэрээд багшадаа:
— Танайнгаа зарлиг дуулаагуйлби, ямар үйлын үрн амса-ха гээшэбиб, багшамни, — гэжэ муулартайгаар, толгойгоо И хин, үбдэглэн байжа хэлэбэ.
— Багшын зарлиг дүургээгүй хадаа, ном һудараа хаяжа4Ц маха бодо бзеэрээ худее гэртэн болохо болоош! — гэжэ баг-шань шэрүүнээр харюусаба. — Эхэнэршни болохо хун зуун хой*
то зүгтэ үлгыдэ хэбтэнэ!
Алашаа Дандар аргагуй ехээр хэдэн хоног уйдаба. "Хайч шаа гэлтэйб? Яалтайб! Юун гзһэн ехэ бузар юумэ болобо гээшэб.' — гэжэ һанахадаа ондоо юумэн толгойдснь ороногүй. Иимэ ехэ, бухэ гэгшын зангилаатай асуудал сээжэдэнь зара бэдьхэ болон дуушаба. һуулэй һүулдэ, хэдэн хоног уйдаһа-найнгаа һуулдэ бусайдаатай зангилаагай үзүурыень олоһон| дол, нэгэ иимэ бодол нанаадхиба:
"Гэртэй болоо һаа, эдихэ хоол, хубсаһа хунар бэдэр-һээр лэ, тэнгэриин удэр бури нугэл хэхэ байнаб, тиигэнхаар, тэрэ мании эхэнэр болохо нарай үхнбүүе алажархёод, нэгэл нүгэл хэжэрхёод лэ, хадын хумэгтэ ошожо, наһанайнгаа дүүрэтэш бүгзэлдэ (һуужа, нүгзлөө амһахаб". Иимэ бодолдо абтаад бай* хадаа сээжэнэйнь хара бэдьхэ аргааханаар хайлан һалажа байһандал болобо.