Читать интересную книгу Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке) - Жан Сартр

- Так, але што, калi потым я ўжо не здолею павярнуць назад?

Ад нечаканасцi Бержэр скалануўся.

- Павярнуць назад? Але хто кажа, што трэба вяртацца? Калi вы звар'яцееце тым лепш. Потым, як кажа Рэмбо, "прыйдзе жудасны натоўп другiх працавiкоў".

- Я так i думаў, - сумна прамовiў Люсьен.

Ён заўважыў, што iх доўгiя размовы прыносяць зусiм iншы вынiк, чым той, на якi спадзяваўся Бержэр: як толькi Люсьен лавiў у сабе нейкае надта далiкатнае пачуццё, нейкае незвычайнае ўражанне, яго пачынала трэсцi. "Ну ўсё, пачынаецца", - думаў ён. Ён з задавальненнем бы пагадзiўся, каб у яго засталiся толькi сама ардынарныя, сама грубыя адчуваннi; цяпер на душы яму рабiлася вольна толькi ўвечары, калi ён быў дома, з бацькамi: гэта было яго адзiнае сховiшча. Яны гутарылi пра Брыяна, пра варожасць немцаў i кошт жыцця, пра тое, як прайшлi роды ў кузiны Жаны, i Люсьен з асалодай абменьваўся з iмi думкамi сама банальнага разумнага сэнсу. Аднойчы, вярнуўшыся пасля сустрэчы з Бержэрам, ён машынальна зачынiў дзверы ў сваiм пакоi на ключ i засунуў зашчапку. Заўважыўшы за сабой гэты рух, ён хацеў быў спачатку пасмяяцца, але ўрэшце не здолеў заснуць усю ноч: ён зразумеў, што яму страшна.

I ўсё-такi нi за што на свеце ён не перастаў бы хадзiць да Бержэра. "Ён гiпнатызуе мяне", - думаў Люсьен. Ён бязмежна цанiў той далiкатны i такi своеасаблiвы дух таварыскасцi, якi Бержэр здолеў стварыць i падтрымлiваць памiж iмi. Захоўваючы заўсёды мужчынскi i амаль грубаваты тон, Бержэр умеў даць Люсьену адчуць i нават, калi так можна сказаць, - убачыць дотыкам сваю ласку: ён, напрыклад, часта перавязваў яму гальштукi i ўшчуваў пры гэтым за неахайства цi прычосваў прывезеным з Камбоджы залатым грабянцом. Ён раскрыў Люсьену прыгажосць яго цела i растлумачыў няскладнае, але такое замiлавальнае хараство юнацтва.

- Вы - Рэмбо, - казаў ён Люсьену. - Калi ён прыехаў у Парыж, каб сустрэцца з Верленам, у яго былi вашы вялiкiя рукi, i такi ж здаровы, румяны твар, як у сялянскага хлопца, i такое ж зграбнае, кволае цельца бялявай дзяўчынкi.

Ён загадаў Люсьену расшпiлiць каўнер, раскрыць кашулю i, падвёўшы сканфужанага юнака да люстра, прымусiў яго любавацца чароўным спалучэннем чырванi шчок з беласцю шыi; потым, лёгкай рукою правёўшы Люсьену па сцёгнах, ён з сумам сказаў:

- Трэба было б канчаць жыццё ў дваццаць год.

Люсьен часта цяпер разглядаў сябе ў люстры i вучыўся радавацца сваёй юнай i такой яшчэ няскладнай зграбнасцi. "Я Рэмбо", - думаў ён па вечарах, млява распранаючыся перад сном. I яму пачынала верыцца, што жыццё ў яго будзе кароткае i трагiчнае, як у занадта прыгожай кветкi. У такiя хвiлiны яму здавалася, што некалi вельмi даўно ў яго ўжо былi падобныя думкi, i з падсвядомасцi ў яго ўсплывала нейкая бязглуздая карцiна: ён, зусiм маленькi, у доўгай блакiтнай сукенцы з анёльскiмi крылцамi раздае кветкi на лiцытацыi ў дапамогу бедным. Ён глядзеў на свае даўгiя ногi i з усмешкаю думаў: "Няўжо ў мяне сапраўды такая пяшчотная скура?" I аднойчы ён не стрымаўся i правёў губамi ад запясця да ямкi на згiне локця, уздоўж такой чароўнай, тонкай блакiтнай жылкi.

Калi ён наступны раз прыйшоў да Бержэра, яго чакаў непрыемны сюрпрыз: у Бержэра быў Берлiяк. Ён займаўся тым, што адкройваў кавалачкi ад нейкага чарнаватага камяка, падобнага на грудку зямлi. Хлопцы не бачылiся ўжо дзесяць дзён i цяпер холадна пацiснулi адзiн аднаму рукi.

- Бачыў, што ёсць, - сказаў Берлiяк. - Гэта гашыш. Зараз перасыплем яго тытуньком i ў люлечкi: пачуцце - цымус. Табе таксама знойдзецца.

- Дзякуй, - сказаў Люсьен, - вялiкай ахвоты не маю.

Два яго сябры засмяялiся, i Берлiяк, скiнуўшы на Люсьена злым вокам, прамовiў з настойлiвасцю ў голасе:

- Ды ты здурнеў, стары. Пакаштуй, ты ўяўлення не маеш, як гэта прыемна.

- Я табе сказаў, што не, - паўтарыў Люсьен.

Гэты раз Берлiяк змаўчаў i толькi ўсмiхнуўся з выглядам перавагi. Люсьен заўважыў, што Бержэр таксама ўсмiхаецца, i, тупнуўшы нагой, заявiў:

- Я не хачу, не хачу марнаваць сам сябе i лiчу iдыёцтвам нашпiгоўвацца розным смеццем, ад якога толькi тупееш!

Словы зляцелi ў яго мiмаволi, i калi да яго дайшоў сэнс сказанага i ён уявiў, што можа падумаць пра яго Бержэр, яму захацелася забiць Берлiяка, i ён ледзь не заплакаў.

- Ты проста буржуйскi сынок, - пацiснуўшы плячыма, працадзiў Берлiяк, - ты толькi робiш выгляд, быццам умееш плаваць, а сам увесь час баiшся страцiць дно пад нагамi.

- Я не хачу прывыкаць да наркоцiкаў, - ужо спакайней прамовiў Люсьен, гэта таксама рабства, а я хачу быць свабодны.

- Скажы лепш, што баiшся адказнасцi, - рэзка сказаў Берлiяк.

Люсьен ужо збiраўся ўляпiць яму добрую поўху, калi пачуў уладны Бержэраў голас, якi звяртаўся да Берлiяка:

- Адчапiся ад яго, Шарль, ён мае рацыю. Яго боязь адказнасцi - гэта таксама праява збянтэжанасцi.

Яны прывольна расселiся на канапе i запалiлi. Па пакоi разлiўся водар армянскай паперы. Люсьен, прымасцiўшыся на чырвоным зэдлiку, назiраў за прыяцелямi. Праз пэўны час Берлiяк адкiнуў голаў назад i з млявай усмешкай апусцiў павекi. Люсьен адчуў злую зайздрасць, яму чамусьцi здавалася, што яго зняважылi. Берлiяк раптам устаў i няпэўнай хадой выйшаў з пакоя, на яго вуснах была ранейшая дзiўная i салодкая ўсмешка.

- Дайце мне пiпку, - сказаў Люсьен хрыплым голасам.

Бержэр засмяяўся.

- Не варта, - адказаў ён. - I не бяры сабе ў галаву гэтага Берлiяка. Ты ж нават не ведаеш, што ён там цяпер робiць.

- Мне да дупы, - буркнуў Люсьен.

- Дык хай табе гэта будзе вядома: ён ванiтуе, - спакойна паведамiў Бержэр. - Гэта адзiнае, што ў яго заўжды выклiкаў гашыш. А астатняе ўсё - камедыя. Часам я, праўда, даю яму папалiць, бо яму вельмi хочацца мяне ўразiць. Мяне гэта забаўляе.

Назаўтра, сустрэўшыся з Люсьенам у лiцэi, Берлiяк паспрабаваў загаварыць з iм звысоку.

- Ты сядаеш у цягнiк, - сказаў ён, - але руплiва выбiраеш такi, якi не ад'едзе з вакзала.

Але, як аказалася, ён не на таго напаў.

- Трапло, - адказаў Люсьен. - Ты, можа, думаеш, я не ведаю, што ты ўчора рабiў у ванне? Ты бляваў, мой даражэнькi, бляваў!

Берлiяк спалатнеў.

- Табе гэта сказаў Бержэр?

- А хто ж, па-твойму, яшчэ?

- Добра, - прамармытаў Берлiяк. - Не думаў я, што Бержэр такi тып, якi будзе кпiць са старых прыяцеляў са сваiмi новымi сябручкамi.

Люсьен крыху сумеўся: ён абяцаў Бержэру нiчога не перадаваць.

- Ды ну, вось яшчэ выдумаў, - сказаў ён, - зусiм ён з цябе не кпiў. Проста хацеў паказаць, што нiякага эфекту гэты гашыш не дае.

Але Берлiяк ужо павярнуўся i, не пацiснуўшы рукi, пайшоў прэч.

Люсьен быў не надта горды сабой, убачыўшыся неўзабаве з Бержэрам.

- Што вы там такога сказалi Берлiяку? - спытаўся Бержэр абыякавым голасам.

Люсьен моўчкi апусцiў галаву: настрой у яго быў прыгнечаны. Але нечакана ён адчуў у сябе на патылiцы Бержэраву руку.

- Усё гэта, хлопча, лухта. Рана цi позна яно ўсё роўна мусiла скончыцца: камедыянты нiколi мяне доўга не забаўлялi.

Люсьен крыху ўзбадзёрыўся i, падняўшы галаву, крыва ўсмiхнуўся.

- Але ж я таксама камедыянт, - лыпаючы вачыма, прабалбатаў ён.

- Так, але ты - прыгожы.

Бержэр прыцягнуў яго да сябе. Люсьен не супрацiўляўся, ён адчуваў сябе расчулена, як маладая дзяўчына. На вачах у яго блiшчалi слёзы. Бержэр пачаў цалаваць яго ў шчокi i асцярожна ўкусiў за вуха, называючы то "мая прыгожая шэльмачка", то "мiлы брацiк", а Люсьену думалася: як гэта прыемна, калi ў цябе такi спагадлiвы, такi разумны старэйшы брат.

Пан i панi Флёр'е даўно ўжо хацелi пабачыць таго Бержэра, пра якога iм так часта расказваў сын. I аднойчы яны запрасiлi яго паабедаць. За абедам Бержэр усiх зачараваў, нават Жэрмену, якая сказала, што нiколi не бачыла такога прыгожага мужчыны. Пан Флёр'е, як аказалася, некалi ведаў Бержэрава дзядзьку, генерала Нiзана, i доўга гаманiў пра яго. Але сама шчаслiвая была панi Флёр'е: цяпер яна ўпэўнiлася, што можа на сёмуху даверыць Люсьена Бержэру, каб яны з'ездзiлi куды-небудзь падчас гэтых кароткiх канiкул. Яны паехалi ў Руан на машыне. Люсьену хацелася наведаць мясцовы касцёл i гарадскую ратушу, але Бержэр адмовiўся наадрэз.

- Што - гэту брыдоту? - сказаў ён.

Урэшце яны вырашылi правесцi пару гадзiн у бардэлi на вулiцы Кардэлье. Бержэр паводзiў там сябе вельмi пацешна: ён называў усiх шлюх "паненкамi", а потым падняўшыся з адной у нумар, ужо праз пяць хвiлiн спусцiўся i цiха шапнуў:

- Цякаем, а то зараз запахне палёным.

Яны хутка расплацiлiся i выйшлi. На вулiцы Бержэр расказаў, што здарылася: калi дзеўка павярнулася спiнай, ён скарыстаўся гэтым i кiнуў у ложак цэлую жменю зудлiвай шчэцi, а потым, заявiўшы, што ён iмпатэнт, спусцiўся назад у залу. Люсьен выпiў дзве порцыi вiскi, i яго крыху размарыла, ён праспяваў "Мецскага артылерыста" i "Dе Рrоfundis Моrрiоnibus", i яму здавалася проста цудоўным, што ў Бержэры так удала спалучаюцца дарослая сур'ёзнасць i дзiцячая гарэзлiвасць.

- Я зняў толькi адзiн пакой, - сказаў Бержэр, калi яны прыйшлi ў гатэль, затое ў нас будзе вялiкая ванная.

Люсьен не здзiвiўся: пакуль яны ехалi, у яго ўжо ўзнiкала цьмянае падазрэнне, што яны з Бержэрам будуць жыць разам, але ён не засяроджваў на iм доўгай увагi. Цяпер жа, калi адступаць было некуды, такое становiшча здалося яму крыху непрыемным - асаблiва таму, што ў яго былi нячыстыя ногi. Пакуль паднiмалi iх чамаданы, ён уявiў, як Бержэр скажа: "Якi ты брудны, ты ж так запэцкаеш усе прасцiрадлы", - а ён гэтак грэблiва яму адкажа: "У вас нейкiя буржуазныя ўяўленнi пра чысцiню". Але Бержэр адразу заштурхнуў яго разам з чамаданам у ванную i сказаў: