Читать интересную книгу Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке) - Жан Сартр

Бацькi сустрэлi сына з вялiкаю радасцю, i мацi спыталася:

- Ты, прынамсi, падзякаваў пану Бержэру?

Люсьен крыху пагаманiў з бацькамi пра нармандскiя мясцiны i вёскi i рана лёг спаць. Усю ноч ён праспаў як нявiннае немаўлятка, але назаўтра, прачнуўшыся ранiцай, адчуў, што ўсярэдзiне яго ўсяго нiбыта трасе. Ён устаў i доўга разглядаў сябе ў люстра. "Я педэраст", - нарэшце падумаў ён. I на яго навалiлася пачуццё няўцешнай прыгнечанасцi.

- Люсьен, уставай, - крыкнула праз дзверы мацi, - табе сёння ў лiцэй.

- Устаю, мама, - паслухмяна прамовiў Люсьен, але зноў лёг у ложак i пачаў разглядаць на нагах пальцы.

"Гэта несправядлiва, я ж нiчога не падазраваў, у мяне не было нiякага вопыту". Вось гэтыя пальцы, якiя, адзiн за адным, ссаў мужчына. Люсьен рэзка павярнуў галаву. "А ён ведаў. Ведаў, што тое, чым ён са мною займаецца, мае iмя i што яно называецца - спаць з мужчынам, - ён усё гэта ведаў. Смешна, Люсьен горка ўсмiхнуўся, - можна цэлымi днямi пытацца ў сябе, цi ты разумны, цi ты задзiраеш нос, але так нiколi нiчога не вырашыць. I побач з гэтым ёсць ярлыкi, якiя прылiпаюць да вас адразу, i потым вы вымушаны насiць iх усё жыццё; ну, напрыклад: Люсьен - высокi i бялявы, ён падобны да свайго бацькi, ён адзiны сын у сям'i i, з учарашняга дня, - педэраст. I пра яго будуць казаць: "Ну, Флёр'е, ды вы яго ведаеце: высокi такi, бялявы, што кахаецца з мужчынамi". А людзi будуць адказваць: "А, гэты! Такi высачэзны, падобны да бабы бамбiза? Ну вядома, што ведаем".

Ён апрануўся i выйшаў, але iсцi ў лiцэй душа ў яго не ляжала. Ён спусцiўся па авеню Ламбаль да Сены i пайшоў па набярэжных. Неба было чыстае, на вулiцах пахла маладымi лiсточкамi, асфальтам i ангельскiм тытунём. Доўгачаканы час надзець новую вопратку на чыстае цела з абноўленаю душой. Усе вакол выглядалi паважна, добрапрыстойна, i толькi Люсьен адчуваў сябе недарэчным i лiшнiм у гэтай вясенняй гармонii. "Я стаю на фатальным схiле, - падумалася яму. Спачатку быў Эдыпаў комплекс, потым садысцка-анальная стадыя, i вось цяпер поўны букет: я - педэраст. Дзе ж мне наканавана спынiцца?" Праўда, выпадак у яго быў яшчэ не сама страшны: не было ж яму так ужо прыемна ад Бержэравых ласак. "А што, калi я прызвычаюся? - з трывогай падумаў ён. - Тады я не здолею без гэтага абысцiся, гэта будзе як морфiй!" Ён абернецца ў разбэшчанага тыпа, яго нiхто не захоча прымаць у сваiм доме, i бацькавы рабочыя будуць толькi смяяцца, калi ён паспрабуе iм загадаць. Люсьен з жывой заклапочанасцю ўявiў свой жудасны лёс. Ён убачыў сябе ў трыццаць пяць год: ён быў манерны i нафарбаваны, i нейкi пан з ордэнам Ганаровага легiёна гнеўна заносiў над iм свой кiй: "Ваша прысутнасць тут, пане, знявага маiм дочкам!" Але раптам Люсьен як спатыкнуўся i разам скончыў гуляць: яму прыгадалася фраза, якую прамовiў Бержэр. Гэта было ў Кадбэку. "Ну, глядзi ты, - сказаў ён, - ды табе ўжо пачынае падабацца!" Што ён хацеў гэтым сказаць? Натуральна, Люсьен быў не жалезны, а калi цябе яшчэ так валтузяць... "Нiчога гэта не значыць", усхвалявана падумаў ён. Але кажуць, гэтыя людзi надзiва дакладна вызначаюць да сябе падобных - у iх гэта як нейкае шостае пачуццё. Люсьен доўга глядзеў на вулiчнага рэгулiроўшчыка, якi кiраваў рухам перад Йенскiм мостам. "Хiба гэты рэгулiроўшчык мог бы мяне ўзбудзiць?" Ён зiрнуў на сiнiя рэгулiроўшчыкавы штаны i ўявiў яго мускулiстыя валасатыя ногi. "Хiба гэта мяне кранае?" З вялiкай палёгкай ён рушыў далей. "Не, усё яшчэ не так страшна, - падумаў ён, я магу яшчэ ўратавацца. Ён проста скарыстаўся маёй збянтэжанасцю, але я не сапраўдны педэраст". Ён паўтараў свой вопыт з кожным мужчынам, якi трапляўся насустрач, i вынiк кожны раз выходзiў адмоўны. "Фу! - падумаў Люсьен. - А я ўжо з гарачкi перапалохаўся!" Гэта было ўсяго папярэджанне, i толькi. Проста паўтараць падобнае нельга нi ў якiм разе, iначай - кепскiя звычкi прылiпаюць занадта хутка. Галоўнае цяпер - як мага хутчэй пазбавiцца ад усiх сваiх комплексаў. Ён вырашыў, нiчога не паведамляючы бацькам, схадзiць на прыём да спецыялiста па псiхааналiзе. А потым ён завядзе каханку i зробiцца нармальным хлопцам, такiм, як i ўсе.

Люсьен пачаў ужо быў супакойвацца, калi раптам зноў прыгадаў пра Бержэра: у гэты самы час ён быў недзе ў гэтым самым горадзе, ён хадзiў па Парыжы, зачараваны сабой, i цешыўся ўспамiнамi. "Ён ведае маё цела, ведае, якi ў мяне рот, ён сказаў тады: "У цябе такi асаблiвы пах, я яго не забуду". Ён пойдзе хвалiцца сябрам i скажа: "Я яго меў", - нiбыта я нейкая дзеўка. Можа, якраз цяпер ён расказвае пра гэтыя ночы... - сэрца ў Люсьена знямела, - Берлiяку! Я заб'ю яго, калi толькi ён гэтае зробiць: Берлiяк не церпiць мяне, ён раскажа ўсяму класу, i тады мне капцы, нiхто не захоча са мной вiтацца... Я скажу, што гэта няпраўда, - разгублена падумаў Люсьен, - я падам скаргу, я скажу, што ён мяне згвалцiў!" Ён ненавiдзеў Бержэра ўсёю душой: каб не ён, каб не гэты гнюсны i непапраўны характар, усё магло б уладзiцца, нiхто б нiчога не зведаў i Люсьен сам бы нарэшце забыў. "О, каб ён раптам памёр! Божа, мiлы, прашу вас, зрабiце, каб ён памёр сёння ноччу i не паспеў нiкому сказаць. Божа, зрабiце, каб гэтая гiсторыя была пахаваная, вы ж не можаце хацець, каб я быў педэраст! Выходзiць, я цяпер такi ад яго залежу! - са злосцю падумаў Люсьен. - I мне давядзецца-такi зноў хадзiць да яго i рабiць, што ён захоча, i казаць, што мне гэта прыемна... Iначай мне канец!" Ён ступiў яшчэ колькi крокаў i дадаў на ўсякi выпадак: "Божа, зрабiце, каб Берлiяк памёр таксама".

Люсьен не мог адолець сябе i прымусiць зноў пайсцi да Бержэра. Яшчэ некалькi тыдняў яму ўвесь час вярзлося, што ён сустракае яго на кожным рагу; кожны званок у дзверы прымушаў яго ўздрыгваць, калi ён заставаўся дома, а па начах яму снiлiся жудасныя кашмары: Бержэр гвалцiў яго пасярод лiцэйскага двара, а ўсе "поршнi" стаялi вакол i рагаталi. Тым не менш Бержэр нi разу не паспрабаваў убачыцца з iм i наогул не падаваў нiякiх праяў жыцця. "Ён галiўся толькi на маё цела", - пакрыўджана думаў Люсьен. Берлiяк таксама некуды знiк. Гiгар, якi часам ездзiў з iм па нядзелях на скачкi, сцвярджаў, што той падаўся з Парыжа пасля чарговага прыступу нервовай дэпрэсii. Паступова Люсьен супакоiўся, паездка ў Руан здавалася яму ўжо далёкiм, вычварным сном, якi не меў нiчога агульнага з рэчаiснасцю, ён забыў усе яго падрабязнасцi, i адзiнае, што яшчэ заставалася ў яго ў памяцi, было пачуццё цяжкага паху плоцi, змяшанага з водарам адэкалону, i невыносны сум. Панi Флёр'е некалькi разоў пытала Люсьена, як жыве яго сябар Бержэр, i аднойчы прапанавала:

- Трэба будзе запрасiць яго ў знак падзякi да нас у Фероль.

Гэтыя словы прымусiлi Люсьена нарэшце схлусiць.

- Ён з'ехаў у Нью-Йорк, - адказаў ён.

Колькi разоў Люсьен ездзiў з Гiгарам i ягонай сястрой на Марну пакатацца ў чоўне. Гiгар навучыў яго танцаваць. "Я выходжу са сну, - казаў ён сабе, - я адраджаюся". Але яшчэ даволi часта яму здавалася, як нешта, нiбы цяжкая ноша, цiсне яму на спiну: гэта былi яго комплексы. Ён падумваў, цi не паехаць яму ў Вену да Фрэйда. "Я паеду без грошай, пайду, калi трэба, пешкi i скажу яму: у мяне нi граша за душой, але я - той самы выпадак". Аднойчы гарачым чэрвеньскiм адвячоркам ён сустрэў на бульвары Сэн-Мiшэль свайго былога выкладчыка фiласофii Бабуэна.

- Ну што, Флёр'е, - спытаў Бабуэн, - рыхтуецеся ў Цэнтральную?

- Рыхтуюся, пане, - адказаў Люсьен.

- Вам можна было б падумаць пра вывучэнне лiтаратуры, - параiў Бабуэн, - у вас добра iшла фiласофiя.

- А я фiласофiю i не кiдаў, - сказаў Люсьен. - I гэтым летам таксама сёе-тое чытаў. Фрэйда, напрыклад. Дарэчы, - дадаў ён з раптоўным натхненнем, я якраз хацеў у вас, пане, спытаць: што вы думаеце пра псiхааналiз?

Бабуэн засмяяўся.

- Гэта мода, - адказаў ён. - I як усе моды, яна пройдзе. Усё, што ёсць лепшага ў Фрэйда, вы знойдзеце ўжо ў Платона. А што да рэшты, - дадаў ён безапеляцыйным тонам, - дык мяне на гэтай мякiне не ашукаеш. Я раiў бы вам лепш пачытаць Спiнозу.

Люсьен адчуў, як з яго звалiўся вялiкi цяжар. Свiшчучы, ён рушыў пешкi дадому. "Гэта быў проста кашмарны сон, - думаў ён, - але цяпер ад яго нiчога не засталося!" Сонца ў той дзень было яркае i спякотнае, але Люсьен падняў галаву i, не мiргаючы, проста ўтаропiў на яго вочы: гэтае сонца свяцiла ўсiм, i Люсьен таксама меў права глядзець яму ў твар. Ён быў уратаваны! "Лухта! думаў ён. - Усё гэта была лухта! Яны хацелi збiць мяне з тропу, але нiчога ў iх не выйшла". Увогуле, ён заўсёды супрацiўляўся: Бержэр хоць i задурыў яму галаву сваiмi разважаннямi, але ж Люсьен адчуваў, што педэрастыя ў Рэмбо загана, i потым, калi гэты псяюк Берлiяк хацеў прымусiць яго папалiць гашышу, - ён проста паслаў яго вельмi далёка. "Я ледзь не загубiў сам сябе, - падумаў Люсьен, - але мяне зберагло маё маральнае здароўе". Увечары, за абедам, ён глядзеў на свайго бацьку з сiмпатыяй. Пан Флёр'е быў круты ў плячах i меў павольныя, важкiя рухi селянiна, у якiх адчувалася штось ад пароды; вочы ў яго былi шэрыя, металiчныя i халодныя, як у сапраўднага начальнiка. "Я падобны да яго", - падумаў Люсьен. Ён прыгадаў, што ўжо чатыры пакаленнi ўсе Флёр'е, ад бацькi да сына, былi начальнiкi ў прамысловасцi. "Што б там нi казалi, а сямейнасць усё ж iснуе!" - i ён з гордасцю падумаў пра спадчыннае маральнае здароўе ўсiх Флёр'е.