Читать интересную книгу Упырхлікі - Макс Шчур

Але гэта ўжо нас ахоўнікі выводзілі з залі пад рукі.

10.

Родзіна слышыць — родзіна знаець.

Радыйны фальклёр

Габрусёвы словы аказаліся прарочымі: вайна неўзабаве прыйшла, і хлеба ў нас сапраўды папрасілі. Гэта здарылася, уласна, дзякуючы ісламскім тэрарыстам, што ўмазаліся на самалёце ў тых нью-ёрскіх блізьнятаў (ня ведаю, што ўжо там за блізьняты былі такія — шкада дзяцей, вядома, але не вайну ж праз гэта пачынаць). У гэтай сувязі амэрыканскія гаспадары Радыё пачалі пашыраць свае штаты й ідэалёгію, у тым ліку й на Беларусь, таму ў беларускую службу быў абвешчаны дадатковы набор прапагандыстаў. Аднак, паколькі грошай на пашырэньне штатаў амэрыканцы не далі (усе чыста пайшлі па Тунэльбане), то набіраць прапагандыстаў давялося з таго, што было пад рукой у кіраўніцтва — вось тут гэтая рука й пацягнулася па нас, упырхлікаў. Не пасьпеў я прыйсьці на сумоўе, як да мяне тут жа ўзьніклі прэтэнзіі, кшталту: „З кампутарам працаваць умееце?“ Я ўзрадаваўся, бо ў душы баяўся, што мяне першым чынам зноў папросяць пастрыгчыся, як на вайсковай катэдры — вайна ж вам ня жарты, а яны пра нейкі кампутар! „А што там умець!“ „Ну, напрыклад?“ „Напрыклад, мэйл магу адаслаць... На любы адрас, было б каму...“ „А яшчэ?“ „А магу яшчэ й не адаслаць — гэта ўжо як пашанцуе...“ „Дазвол на працу маеце?“ „Не“. „Чароўна — будзеце працаваць нелегальна“. „Без праблем, я іначай і ня ўмею...“ Неўзабаве пасьля мяне з кабінэту спадара дырэктара выбег Габрусь: „Ну што, узялі?“ „Вядома!“ „Цяжкія пытаньні задавалі?“ ,,Ды ну, легката! Паспрабаваў бы ты ў мастацкую акадэмію паступіць...“ Пазьней мы даведаліся, што мяне ўзялі на працу як самага маладога й пэрспэктыўнага (спадар дырэктар, падпісваючы са мной кантракт, усё мармытаў сабе пад нос нешта кшталту „бабуля разам“ — можа, гэта мела нейкае значэньне й ён быў калісьці знаёмы з маёй бабуляй?), а Габруся — як былога філфакаўца. Гэтак мы з Габрусём пачалі з восені штодня хадзіць у той самы будынак, адкуль нас яшчэ ўвесну вытурылі.

Напачатку мы нават хадзілі туды з высока ўзьнятымі насамі (асабліва перад ахоўнікамі, што нас тады вытурвалі), бо працаваць на радыё „Свабода“ ёсьць патаемнай марай кожнага сьвядомага эмігранта, параўнальнай хіба толькі з марай быць пахаваным каля прэзыдэнтаў. За паўстагодзьдзя свайго існаваньня Радыё здолела прабіцца на першае месца сярод усіх беларускіх фірмаў паводле вышыні заробку, аднак гэта, на шчасьце, ніяк не адбілася на якасьці яго прадукцыі. Заробкі (а нярэдка й пашпарты) у радыёўцаў былі амэрыканскія, тым часам як стаўленьне да ўлюбёнай працы — нашае, беларускае: то бок між вышынёю заробку й працоўнай аддачай усталявалася надзейная адваротная сувязь. Гэта ў тым ліку значыць, што калі ўзяць да ўвагі, колькі плацілі нам з Габрусём, то стане ясна, што бальшыню працы на Радыё, асабліва так званай чорнай, рабілі мы, гастарбайтэры. „Габрусь“, падзуджваў я яго, „чаго ты цяпер не пратэстуеш супраць эксплюатацыі? Давай хоць які прафсаюз створыім, ці што...“ „Ну ты даў! Есьць жа розьніца: што змагацца за Бацькаўшчыну, а што баб за грошы трахаць“. „I якая?“ „А хоць бы й такая, што змагацца — гэта гонар, а блядзтвам займацца — гэта ў найлепшым выпадку ганарэя. Да таго ж тут у сталоўцы ну такі суп смачны! Ня тое што ў анархістаў! А кошт той самы, анарха-камуністычны — пяць крон...“ З гэтым я быў вымушаны пагадзіцца. У выніку цягам першага году на Радыё мы ня толькі там працавалі, але й папросту жылі — і ўсё таму, што такое жыцьцё было ўсё-ткі больш прыймальным у параўнаньні са сквоцкім.

Тым часам як мне даручылі займацца радыйным інтэрнэтам, які тады быў толькі нядаўна зьявіўся, Габруся пасадзілі працаваць з мовай: кіраўніцтва было ўражанае перадусім ягоным беларускім вымаўленьнем, сапраўдных носьбітаў якога ў новым тысячагодзьдзі засталося столькі, што можна на пальцах зьлічыць. Спадар дырэктар меў тайны спадзеў ператварыць Габрусёў голас у візытоўку свайго эфіру, таму паступова пачаў прывучаць да яго гучаньня слухачоў, а самога Габруся — да чытаньня. У першыя тыдні Габрусь яшчэ баяўся мікрафону — ня меней, чым саромеўся відэакамэры (удакладню, што гэтак жа ён баяўся мабільнага тэлефона, які ўвесь час блытаў з пультам дыстанцыйнага кіраваньня, ліфта, бо ў ім таксама былі кнопкі, ці праскага мэтро, бо там да яго вечна чапляліся кантралёры), аднак неўзабаве той стаў ягонай улюбёнай прыладай, бо ён палюбіў яго ўвесь час уключаць і выключаць. Скончыўшы кароткі курс адвыканьня ад гэтай звычкі з ганаровай граматай, Габрусь, седзячы цяпер у студыі перад асабістым мікрафонам, стаў адчуваць сябе кімсьці накшталт рок-зоркі з свайго ўлюбёнага гурта „Дзіпёрпал“. Тады кіраўніцтва палічыла, што кліент сасьпеў, і адправіла Габруся чытаць вечаровыя навіны. Атрымаўшы першы раз шанец прамовіць на ўсю краіну ў прамым эфіры, Габрусь ня вытрымаў і расплакаўся: „У Менску дваццаць гадзін... У праскай студыі навінаў... Мамка, татка, гэта я, Габрусь, ваш сынок! Як вы там, безь мяне? Сумую па вас — ня тое слова... Каб вы толькі ведалі, што ў нас тут адбываецца... Сёньня амэрыканскія вайскоўцы заатакавалі пячору, дзе паводле зьвестак выведкі хаваецца... Не, не магу... Мама, як там наш гарод? Ці выкапалі бульбу? Беларускі кіраўнік Аляксандар Лукашэнка выказаў занепакоенасьць сытуацыіяй на сяле. Як там Прыімакі? Чуеш, мама? Што ты кажаш? Калі я ўжо вярнуся? I сам ня ведаю... Колькасьць ахвяраў землятрусу ў Азіі вырасла да сямісот чалавек... А божа ж божа, як я бяз вас смуткую... Татка, мамка, калі я вас чым-небудзь пакрыўдзіў, то выбачайце... I пра надвор’е: заўтра ў Менску будзе дванаццаць градусаў вышэй за нуль, на поўдні краіны да чатырнаццаці... Мама, тата, апранайцеся цяплей, беражыце сябе, я вас вельмі люблю...“

Пасьля такога пачатку дыктарскай кар’еры кіраўніцтва пастанавіла даць Габрусю работку папрасьцей і перавяло яго ў катэгорыю блогераў. З маёй сьціплаю дапамогай (я на той момант ужо няблага навучыўся пісаць пад дыктоўку двума пальцамі) Габрусь пачаў выліваць на беларускіх сецевікоў сваю чыстую вясковую душу й вучыць іх жыцьцю. Посьпех быў ашаламляльны: статыстыкі наведваньня нашага сайту пачалі ламаць сьпярша беларускія, а пасьля й радыйныя рэкорды, а празь якія паўгода Габрусь ужо выдаў свой блог у сэрыі „Бібліятэка Свабоды“ пад назваю „Малая кулінарная энцыкляпэдыя (Габруся)“, з прадмоваю спадара дырэктара й наступным зьместам: „Суп курыны. Салат „аліўе“. Катлеты па-кіеўску. Макароны па-флёцку. Дранікі са сьмятанай. Торт „Птушынае малако“. Торт „Напалеон“. Татарскі біфштэкс. Зацірка. Крэм-бруле. Соўс „бэшамэль“. Раяль з сырам. Дзёнэр-кебаб. Пончыкі. Цыпляня з табакай. Вінэгрэт“. Кніга, сярод іншага, сьведчыць пра тое, што ў Габруся ўрэшце зьявіліся грошы, каб пакаштаваць усе гэтыя прысмакі. На жаль, разьдзелы „Цыцачкі па-швэдзку“ й „Жопкі па-чэску“ ў яе не ўвайшлі. Гэтак Габрусь з мастака ператварыўся ў пісьменьніка, у выніку чаго Радыё прапанавала яму сталы кантракт, а неўзабаве ў нагрузку атрымаў ад чэскіх уладаў і палітычны прытулак — паспрабуйце адмовіць такой мэдыйна вядомай асобе! Тым часам я па-ранейшаму бегаў у Хельсінскі камітэт і ўсё працягваў свой лягерны пропуск, штодня чакаючы адмовы ў „азілі“ й дэпартацыі, пакуль спадар дырэктар урэшце не пазваніў куды трэба й ня ўставіў ім там па першае чысло. Мяне легалізавалі, хоць і без асаблівай ахвоты.

11.

А вось цяпер ты жыхар гэтай хаты,

дзе ёсьць сьцены, падлога і столь,

і каб паесьці — сядаеш за стол,

разумеючы: гэта канец.

Умка

Як бачыце, новае тысячагодзьдзе стала для мяне асабіста як кампутаршчыка ня толькі прыемным сюрпрызам, але й значна шчасьлівейшым за папярэдняе. Пачатак, прынамсі, быў сапраўды шматабяцальны: ну ўявіце сабе, ужо цягам першага яго году мы з Габрусём зрабілі ашаламляльную кар’еру ад поўных нулёў, жабракоў і ўпырхлікаў да прыстойных і забясьпечаных людзей. Наступны год быў яшчэ лепшы: мы пераехалі ў цэнтар горада, каб было бліжэй да працы, у радыйную кватэру, за якую не плацілі ні кроны — што было адзінаю рысай, якая яднала нашае новае жытло зь лягерам і сквотам. Кола нашых знаёмых таксама рэзка зьмянілася: цяпер мы езьдзілі па горадзе ў таксі, каб не хадзіць пехатою й крый бог не сустрэць якога анархіста (гэтага найбольш баяўся я) ці сэксуальнай турысткі (іх найболей пазьбягаў Габрусь, я дык наадварот аднавіў свае калісьці павярхоўныя сувязі зь некаторымі зь іх). Яшчэ я адкрыў у сабе якасьці, пра якія раней і не здагадваўся: напрыклад, тое, што мне нечувана пасуе дарагая вопратка. А вось Габрусь, мушу сказаць, ня здолеў пазбавіцца ранейшых звычак: ён так і насіў свае касуху й завушніцу (нават у опэру), у „Блювю“ прасіў падлічыць яму кошт віна й бурбалак у шампанскім асобна, каб не плаціць за паветра, а насоўкай па-ранейшаму карыстаўся толькі тады, калі яму было неабходна незаўважна пёрнуць. Ладную частку заробку ён сумленна пасылаў сваім бацькам і дзецям, то бок „на элемэнты“, і прынамсі па гадзіне ў дзень размаўляў зь імі па працоўным тэлефоне за грошы амэрыканскіх падаткаплатнікаў. Я таксама ўрэшце сабраўся з духам і пазваніў на вёску дзядзьку Базылю, які тут жа расплакаўся ад радасьці, а я ад гора: мае дзед з бабай памерлі ўжо год таму, так і не дачакаўшыся ўнукавага званка, хоць і днявалі ды начавалі пры тэлефоне. Але ў астатнім, маўляў, дзядзька на мяне не крыўдуе й нават мною ганарыцца, бо рэгулярна чытае ў апазыцыйных газэтах перадрукаваныя з нашага радыйнага сайту, а значыць — і набраныя мною матэрыялы. Я паабяцаў дзядзьку, што як толькі атрымаю чэскае грамадзянства, зараз жа прыеду да яго ў Беларусь — а дзядзька, добрая душа, і паверыў.