Читать интересную книгу Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

- Усё яно менавiта так, але што меў на ўвазе апостал, пiшучы гэта? Што чалавек можа iсьцi няправiльным шляхам i ўпадаць у памылкi; цi ж за гэта ён робiцца чортавым i павiнен быць пракляты на векi вечныя? Так, я памыляўся, бо я намагаўся пабудаваць на зямлi царства, якое сутнасьцю падобнае да нябеснага, дзе мае значэньне толькi адна рада i ўсё робiцца паводле адной волi; чалавек не павiнен хацець чынiць, падобна Богу, ён толькi жменька праху.

I паколькi Лёйхтэнтрагер складвае рукi на грудзях i маўчыць, пакуль жыд кiвае так, быццам успамiнае словы, сказаныя iм Iсусу, калi той падышоў да ягоных дзьвярэй, Айцэн падазрае, што ён на правiльным шляху, i калi крыху патрэнiруецца ў самапрынiжэньнi, альбо наогул знойдзе каго-небудзь, на каго мог бы перакласьцi сваю вiну, яму, дадаўшы крыху лёгкай рыторыкi, удалося б пазьбегнуць выраку, якi яму пагражае, альбо, прынамсi, памякчыць яго. Таму кажа далей:

- Item, паколькi чалавек памыляецца, а Бог не, i ўсё iдзе паводле Божага рашэньня, направа, калi гэта так вырашана, альбо налева, калi й на гэта Ягоная воля, дык вынiкае, што ня ўласна чалавек вiнаваты, а Бог; i калi б чалавечая вiна ня клалася не на самаго Бога, дык чаму ж тады Бог паслаў свайго роднага сына, каб той узяў усю вiну на сябе?

- Так што, - кажа Агасфэр, - ergo, закасьцянелыя i зацятыя жыды таксама ня вiнаватыя, тыя, што крычалi Укрыжуйце яго! i Яго кроў на нас i на нашых дзецях!, так, нават мусiлi крычаць Укрыжуйце яго! i наклiкаць i чынiць ўсё самае лiхое й пахiбнае, каб споўнiлася воля Божая? I што, ergo, праклён, якi мяне, Агасфэра, спасьцiг, павiнен быў бы спасьцiгнуць самаго Бога ўва мне, Вечна Вандроўным Жыдзе?

Гер супэрiнтэндэнт бачыць, куды ён залез са сваiм аргумэнтам i што ён будзе глыбей i глыбей засмоктвацца багнай, чым больш ён абтоптваецца, але страх перад пякельным пракляцьцем i вечным агнём пад заднiцай падганяе яго, i ён думае, што Божыя плечы шырокiя, i маё калiўца чалавечай вiны, якую я ўскладу на Яго, Яму плячэй не намуляе, i кажа: "Вядома!" i "Так яно й ёсьць!" i, "еrgo, навошта караць пастуха, калi ён робiць толькi тое, што сказаў яму яго гаспадар?" i, павярнуўшыся да свайго сябра Лёйхтэнтрагера: "Д'ябал, дзе твая логiка, сатана, дзе твой розум?"

Вострыя бровы Лёйхтэнтрагера падымаюцца, у вачах блiскаюць iскры, бо падлiчыць, колькi будзе два разы па два, ён умее лепей, чым тыя, якiя пакладаюцца на сваю веру й на цудадзействы Бога. Пасьля ён устае й iдзе да палiцы на сьцяне, на якой роўненька стаяць Бiблii Айцэна й iншыя пабожныя старакнiжныя рарытэты, акуратна пераплеценыя, а справа Айцэнавыя ўласныя друкаваныя творы, вялiкае багацьце й гонар аўтара. I бярэ адтуль "Хрысьцiянскае настаўленьне etc. etc.", выдадзенае ў Шлезьвiгу ў Нiкалаўса Вегенэра, гартае яе, задаволена кiвае й заўважае, што ў творы гаворка йдзе пра prаedestinatio альбо Божае прадвызначэньне, гэтую тэму вы толькi што прадыспутавалi й абгаварылi, i паколькi Айцэн, якому стала горача за вушамi, пацьвердзiў гэта, пытаецца як бы мiж iншым, цi ён i нiхто iншы напiсаў усё, што ў гэтай кнiзе, i паколькi Айцэн, мусiць пацьвердзiць гэта, сябар падыходзiць, трымаючы кнiгу ў руках, назад да стала й разгорнутую кладзе перад Айцэнам, паказваючы пальцам разьдзел i радок, i кажа: "Чытай!", i паколькi Айцэн толькi мыляе губамi: "Уголас! Агасфэру таксама цiкава паслухаць".

I Айцэн мусiць прачытаць тое, што напiсаў у запале сваёй рупнасьцi й што цяпер хацеў бы, каб нiколi так ня думаў, хоць усё гэта было старанна прадумана й пражавана яго добрым доктарам Марцiнусам зь Вiтэнбэрга, а менавiта: "Такiм чынам, верны, сьвяты, найлюбасьнейшы Бог нiкога не прадвызначаў i не ствараў для грэху й пракляцьця альбо вечнай сьмерцi, а пракляцьце бязбожнага паходзiць зь яго ж самога."

- "Зь яго ж самога" - паўтарае гер тайны радца й дадае, скiраваўшы вочы ўгору: - Не з таго там. - Гартае далей i кажа: - Чытай! - I зноў Айцэн мусiць чытаць уголас, i пацьвярджаць, што напiсаў гэта сам, як ён апасаецца, сабе ж вырак, а менавiта:

- "I Бог сваiм судом караў, i карае ў сёньняшнiя днi асьлеплых i зацятых жыдоў паводле iхняй жа волi й iхняга праклёну; i трэба адзначыць, што Сьвятое Пiсаньне гэтую жорсткую, працяглую кару прыпiсвае ня Божаму прадвызнначэньню, а разбэшчанасьцi й зацятасьцi самiх жыдоў".

- Разбэшчанасьцi й зацятасьцi самiх жыдоў, - паўтарае Лёйхтэнтрагер, - а што важна й мае значэньне для самiх небаракаў жыдоў, мусiць, павiнна мець значэньне для гера доктара Божай вучонасьцi, такога як ты, дружа Паўль.

- Iдзi, гер супэрiнтэндэнт, - кажа Агасфэр i падыходзiць да камiна, у якiм злосна паблiсквае, - якраз пара ўжо.

- Iдзi, Паўль, - кажа Лёйхтэнтрагер i паказвае яму кiрунак, - мы пойдзем.

У Айцэна калоцяцца каленi; яму хочацца пабыць яшчэ хоць хвiлiнку, яшчэ выпiць вiна, якое так сьвецiцца на стале, але ён ведае, што яму не дазволяць, i ён баiцца, што застране ў комiне, калi яны ўтрох паляцяць празь яго, ён i Лёйхтэнтрагер i Агасфэр, i можа нават тут унiзе звэндзiцца. Але яго сябар Лёйхтэнтрагер, якi раптам устае перад iм увесь у белым, як анёл на карцiнах, i Агасфэр, адзеньне на якiм здаецца як бы са сьвятла, кладуць на яго рукi, амаль пяшчотна, i, быццам адгадаўшы ягоны клопат, Лёйхтэнтрагер кажа, што ня бойся, ня трэба страху й ты будзеш правiльна транссубстанцыяваны. I як што Айцэн усё яшчэ зьдзiўляецца, якiм жа чынам усё гэта можа стацца, ён раптам адчувае, як яму шырока адамкнула рот, як гэта бывае, калi палявы фельчар рве зубы, i чуе, як Лёйхтэнтрагер кажа: - "Прэч, душанятка, так i так ты ня цаца, а жалю вартая штучка, недабратворная, ня жыўнасная", - i адчувае, як нешта вырываецца зь яго, хоча яшчэ закрычаць да Бога альбо яшчэ да каго, але ня можа гэтага зрабiць.

Праз хвiлiну, калi ў пакой уваходзяць крошка Маргарэтэ й пiсар Калунд, яны знаходзяць бацьку: ён ляжыць каля камiна, задраўшы галаву, страшна вырачыныя вочы ашклянелi, язык вывалiўся з рота.

Агонь у камiне патух, а каля стала, на якiм усё яшчэ чырвона рдзее вiно й сьвецяцца тры келiхi, стаяць боты, якiя крошка Маргарэтэ сьцягнула з ног маладога жыда.

РАЗЬДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ДЗЯВЯТЫ Й КАНЕЦ

У якiм рабi прыступае да штурму сьвятога парадку, адбываецца Армагедон i выяўляецца, што апошнiя пытаньнi павiнны застацца без адказу

Мы падаем.

Праз бясконцасьць прорвы, якая ёсьць разам i прасторай i часам i дзе няма нi нiзу нi верху, нi справа нi зьлева, толькi паток часьцiнак, якiя яшчэ не падзялiлiся на сьвятло й цемру, вечны морак. I я бачу рабi й яго руку са знакам раны, рука працягваецца да мяне, i маё сэрца схiляецца да яго.

Ты каешся? кажа ён.

Не, няма ўва мне каяты.

Бо гэта было так велiчна, як страшна гэта нi скончылася, вялiкая Спроба, i павiнна была быць, каб усё акруглiлася i вярнулася да таго, з чаго вынiкла, творыва да свайго стварэньня i Бог да Бога. Але рабi быў богападобны, самы першы й адзiны раз, калi ўзьляцеў на свайго белага рысака й кiнуўся на штурм, у яго вачах полымя, у руцэ двусечны меч справядлiвасьцi й перад iм сьцяг зь iмем, якога нiхто ня ведае, i за iм чатыры цёмныя вершнiкi, той на сернiстым канi, якi называецца Пажар i дастае сваiм лукам да краёў зямлi, i той на чырвоным скакуне, якi называецца Вайна й бярэ мiр, каб яны адзiн аднаго душылi ў далiнах i на ўзвышшах, i той высока на чорнай клячы, зь iмем Голад, у руках вагi, мера пшанiцы за срэбранiк i тры меры ячменю за столькi ж, i той на буланай шкапе, вершнiк Сьмерць. I зрабiлася сонца, як валасяны мех, i месяц, як кроў, i цягнулiся ўгору орды Гога й Магога, на жоўтых i чырвоных i бялёсых i буланых конях i былi ў дасьпехах, агнiстых i бялёсых i сернiстых латах, i пасярэдзiне iх лёталi процьмы шаранчы, у iх былi як бы разразныя вочы й хобаты, якiя плявалi агнём, i шалясьценьне iх крылаў было як скрыгат жалезных калясьнiц. I за iмi сьледам ляцелi анёлы глыбiняў, якiя былi скiнутыя ў шосты дзень разам са мною i з анёлам Люцыпарам, i на iх было шматфарбнае адзеньне i яны брынчалi на цымбалах i бiлi ў лiтаўры й дзьмулi ў трубы, аж далёка разносiлася i ўсё жывое палохалася, i паперадзе iх крочыў зьвер зь сямю галовамi й дзесяцьцю рагамi, i называўся той зьвер Антыхрыст, i начальнiчаў над усiмi. I ледзь толькi яны ўсе прайшлi, як расступiлася зямля, i зь яе падняўся пешы люд, якi складаўся з жабракоў i злодзеяў i да iх падобных выпаўзьняў, i яшчэ з калекаў i сухотнiкаў i такiя ж з пакалечанымi чэлесамi й некаторыя несьлi галаву пад пахай альбо пятлю з шыбенiцы на шыi, а яшчэ й жанчыны гэтакага ж гатунку, бяззубыя, кудлатыя, з адвiслымi цыцкамi й са сьмярдзючымi дзiркамi, i ўсе гэтыя i многiя iншыя лямантавалi й крычалi рознае паскуднае кепства й патрасалi кулакамi, бо такiмi ж гаротнымi й прыгнечанымi, як у жыцьцi, былi яны i ў сьмерцi, i цяпер вось прыйшоў дзень суду, думалi яны, i дзень гневу, i яны пасьпяшалiся за вершнiкамi й пахiбнымi анёламi й былi, як хмара чорных птушак, што плыве па небе. А Люцыпар сядзеў на круглым каменi, нага на назе, кульгавая наверсе, абапершыся падбародкам на левую руку, прапускаючы мiма сябе процьмы войска рабi, нiбыта тут быў вялiкi спэктакль, некiм зладжаны менавiта толькi дзеля яго.

Рабi кратае мяне за плячо кончыкам пальца, i я ўздрыгваю. Марна, кажа ён, усё было пустая марнасьць, гэтым разам таксама.