Читать интересную книгу Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

Але тут Пэрэйра далей ня вытрымлiвае, ён узводзiць вочы ўгору ў неба, дзе зьбiраецца чад ад мiгатлiвых сьвечак у самым паддашшы, i ўсклiкае:

- Няпраўда! Няпраўда! Бог, якi адмаўляецца глядзець, як Абрагам падняў ахвяравальны нож да горла Iсаака, сына свайго, i таму стрымаў яго руку, гэты Бог паслаў уласнага сына на крыж? Хай у гэта верыць хто другi! А цi ведае хто, што сапраўды адбылося ў тыя днi й кiм быў гэты Iсус, пра якога гаворыцца, што ён i быў той чаканы, i эвангелiст цi ж не ў прарокаў узяў тое, што найбольш прыдалося, як азнаку вялiкай славы, якая нiмбам зазьзяла вакол галавы ўкрыжаванага рабi?

Айцэн радуецца, якая бура разыгрецца цяпер, калi хiтрамудры Пэрэйра страцiць самавалоданьне, сьпяшаючыся на дапамогу свайму жыдоўскаму Богу. Жудасна! Агiдна! - А тыя з начальстваў гукаюць палiцыянта тым часам, як confratres малiтоўна складваюць далонькi й просяць у Бога дараваньня за грахоўнiцкiя словы, якiя яны мусяць выслухоўваць; а жыды дрыжаць i цiснуцца адзiн да аднаго, як куры ў катуху, калi вакол яго шастае лiс. Айцэн спакойна чакае, калi ўляжацца шум, толькi падае знак палiцыянту, каб той наблiзiўся да Пэрэйры забраць яго; пасьля прамаўляе:

- Вы спыталiся, Эзэхiель Пэрэйра, цi ведае хто, што сапраўды адбывалася ў тыя днi й хто быў той Iсус; што ж, я хачу паказаць вам аднаго такога, хто гэта ведае й хто сам быў там прысутны, i гэты Хто ёсьць жыд, як i вы самi, як жыды гэтай абшчыны, але трошачкi старэйшы, бо ён можа засьведчыць, як цярпеў наш Гасподзь Iсус i як ён нёс на сабе крыж.

З гэтымi словамi ён падымае рукi ўгору й клiча Агасфэра, якi адразу ж уваходзiць у дзьверы сынагогi, белая шапачка на галаве, на целе доўгi, заношаны лапсярдак, а на нагах нi чаравiкаў, нi панчох, так што кожны можа бачыць, як за сотнi гадоў закарэла скура на ягоных падэшвах. I калi ўсе раптам жахаюцца ў гэтай зале, жыд падобны на Хрыста, Айцэн пытаецца:

- Скажыце, хто Вы?

- Я той, каго Вы клiкалi, - адказвае Агасфэр.

- I вы прагналi нашага Госпада Iсуса ад дзьвярэй вашага дома, - пытецца Айцэн далей, - калi ён падышоў да вас па дарозе на Галгофу з крыжам на плячах i хацеў адпачыць у цянi дома ад вялiкай стомы?

- Я адштурхнуў рэбэ Ёшуа ад дзьвярэй, - кажа Агасфэр, - i з таго часу вандрую, вандрую кожны дзень, створаны Богам.

- Ён пракляў вас? - пытаецца Айцэн.

- Рабi сказаў, - адказвае Агасфэр, - сын чалавечы йдзе, як напiсана ў прарокаў, а ты застанешся чакаць, пакуль я вярнуся.

жыды лупяць бельмы на Агасфэра, якi выглядае як адзiн зь iх, так гадоў на трыццаць - трыццаць пяць, i ўсё ж ён быў i тады, калi яшчэ стаяў вялiкi храм ва ўсёй сваёй велiчы на гары Сiён i Iзраiль жыў на зямлi сваiх бацькоў, якую Бог абяцаўся даць iм; але ганараваныя i тыя з начальстваў палохаюцца, айцы пастары дзiву даюцца вялiкаму, адкуль супэрiнтэндэнт выкалупаў гэтага Вечнага Жыда акурат на дыспутацыю, калi раней ён нiчога не казаў пра яго, i цi ня звалiцца цяпер няшчасьце на Альтону альбо на вольны горад Гамбург, як пра тое гаворыцца ў пабожнай песеньцы:

Прыйдзе Агасфэр, о жах,

Пойдзе нягода па вашых дамах,

Буры, паводкi, пажар i цьма,

Голад, вайна, халера, чума.

Кайцеся ў сваiх грахах,

Каб ня сьцерцiся у прах.

Толькi Айцэн трыумфуе ў сэрцы сваiм, што ўсё так гладка iдзе, як ён i планаваў, i кажа Агасфэру:

- Тады скажыце нам i засьведчыце, цi Гасподзь Iсус Хрыстос, якога вы ведалi асабiста й бачылi на свае вочы й зь якiм вы гутарылi на свае вусны й якому вы прычынiлi такую несправядлiвасьць сваiм жорсткiм сэрцам, цi быў ён напраўду мэсiя, якога чакаў народ Iзраiля паводле прадказаньня прарокаў?

- Цi быў ён мэсiя? - кажа Агасфэр i пачэсвае за вухам i ўздыхае. А тады кажа: - Рабi верыў у гэта.

Айцэн бачыць, што ягоны сьведка нерашуча завагаўся, i ён баiцца, што жыд можа падвесьцi яго, хоць усё разам, пытаньнi й адказы, прадумана й абгаворана загадзя i наперад, i гаворыць глухiм голасам:

- Верыў! Верыў! Гэтыя зацятыя жыды ня хочуць ведаць, што Гасподзь наш Iсус верыў, як i не хацелi таго ведаць, калi ён сам iм пра гэта казаў; iм патрэбна тваё сьведчаньне, жыд Агасфэр, як што ты ня даў яму нiякага суцяшэньня, а пакiнуў яго цярпець ад дзённай сьпёкi зь цяжкiм крыжам на плячах i цернем на галаве: цi быў ён мэсiя, так цi не?

- Мэшыях? - кажа Агасфэр. - Вялiкi, магутны мэшыях?

I выпростваецца, i здаецца, быццам палiлося зь яго нейкае сьвятло й быццам павышэў ён на цэлую галаву й больш над усiмi, што былi вакол яго, над Пэрэйрам i альтонскiмi жыдамi й над знакамiтымi герамi, якiя сядзелi вышэй, i над дастойным i вучоным doctor i superintendent тым болей.

- Мэшыях, - кажа ён, - пра якога гаворыцца ў прарокаў, што ён будзе судзiць народы й зробiць так, што мячы ператворацца ў аралы, а дзiды ў сярпы? - I Айцэн ня ведае, што зь iм робiцца, горача цi холадна, i ён глуха маўчыць, а той кажа далей: - Я любiў рабi, i ён мог быць iм. Ён мог быць мэшыяхам, як i кожны, хто створаны паводле вобразу Бога, нясе ў сабе сiлу i ўладу, каб стацца збаўцам людзей. I ён цярпеў i вiсеў на крыжы й павольна пакутлiва памёр. Але хай хто палiчыць, колькi да яго й колькi пасьля яго сканалi ў пакутах i муках i ў сваёй горасьцi благалi: мой Божа, мой Божа, чаму ты пакiнуў мяне? I дзе той вечны мiр, i дзе царства, якiя павiнны былi прыйсьцi зь iм i празь яго? Усё яшчэ есьць Адам хлеб свой у поце твару свайго, i Ева нараджае ў муках, усё яшчэ забiвае Каiн Авеля, i Вы, гер доктар, - кажа ён, павярнуўшыся да Айцэна, - не заўважыў я нештачкi, за цэлы час, колькi я ведаю Вас, каб Вы дужа любiлi ворагаў Вашых альбо дабраслаўлялi кляцьбiтоў Вашых, альбо малiлiся за зьневажальнiкаў Вашых, як заклiкаў Вас рабiць Ваш Гасподзь Iсус на гары, ня робяць гэтага й iншыя, якiя называюць сябе хрысьцiянамi.

I нарэшце, убачыўшы жах на тварах знакамiтых гераў i шал i разгубленасьць тых з начальстваў i злараднасьць сваiх галавакiвальнiкаў confratres, гер супэрiнтэндэнт схамянаецца й крычыць:

- Годзе, жыдзюга пархаты! А тое, што паўтары тысячы гадоў цябе ганялi па белым сьвеце, гэта за апошнюю вашу збродню, якую вы ўчынiлi!

Ён клiча палiцыянта, каб той арыштаваў Агасфэра за зьневажаньне Бога й за абразу Яго мосьцi герцага Гаторпскага, якi тут за найвышэйшага царкоўнага ўладыку, а таксама за падбухторваньне да бунту. Але паколькi цяпер заварушылiся, засоўгалi плячамi й локцямi й жыды, усчалася вялiкая штурхатня: аднаму трэба туды, другому туды, тузанiна за борады, i тут спрэчна, альбо ад залiшняга клопату, альбо з тайнага задавальненьня, што нехта тут раптам запрагне навароту да адзiнашчасьцедайнай веры, з гэтым, лiчы, прапала; i ў агульным гармiдары Агасфэр зьнiк, як бы яго зямля праглынула, як бы яго й ня было, бо нiхто так i ня згледзеў, каб ён выходзiў празь дзьверы.

РАЗЬДЗЕЛ ДВАЦЦАТЫ

У якiм Агасфэр парушае нябесны спакой i пярэчыць рабi, што iсьцiна не ляжыць у нейкiм адным цэнтральным месцы, а вiдна кожнаму, хто мае вочы, каб бачыць вачыма

Вельмi цiха, нiякага руху.

Сьвятло, у якiм ён сядзiць на троне, мяккае, як блакiтныя прыцемкi; ён атулены пяшчотнай любоўю Бога, i бляск замiранасьцi азарае яго аблiчча, калi ён паглядае ўнiз, на сьвет, падымаючы руку на дабраславеньне, руку, усё яшчэ з ранай, прабiтай цьвiком.

А я падумаў, якiм чужым i далёкiм ён мне зрабiўся, хоць i выглядае акурат як рэбэ Ёшуа, якога я ведаў, хоць i ўсьмiхаецца як той, пакута, якую ён рашыў прыняць на сябе, ужо адбiлася на яго ўсьмешцы; ён як лялька ў ляльцы, у якой зноў жа лялька: так тры лялькi ў адной, i ўсё ж - адна.

I наблiзiўся я да яго й спытаўся: Рабi, цi ты гэта?

Але ён анi варухнуўся, i позiрк яго быў нерухома скiраваны ў далеч, пакуль ён гаварыў: Я Iсус Хрыстос, народжаны Сын Божы, зачаты Духам Сьвятым ад дзевы Марыi й народжаны ёю i адпакутаваў пры Понцii Пiлаце, укрыжаваны, памёр i пахаваны, сышоў у царства сьмерцi й на трэйцi дзень уваскрэс зь мёртвых i ўзьнёсься на неба, дзе й сядзiць праваруч Бога, усемагутнага Бацькi.

I я спытаўся: Рабi, што ты бачыш?

I ён сказаў: Я бачу людзей, якiх я збавiў ад вiны iх грахоў праз горкую чару, якую я выпiў.

I я спытаўся: Рабi, а ты бачыш iх ясна?

I вось зацьмiўся яго позiрк як бы ценем, i рука на дабраславеньнi апусьцiлася ў яго, i ён сказаў: Яны вельмi малыя, i iх як цэлы мурашнiк.

I схiлiўся я перад iм i сказаў: Ты пракляў мяне, рабi, асудзiў чакаць цябе там унiзе, пакуль ты ня вернешся: таму я вандрую сярод iх, i я як адзiн зь iх, i чую, што яны кажуць, i бачу, што яны робяць.

I вось нахiлiў ён сваю галаву, i яго плечы панурылiся, i яго рука прыцiснулася да раны ад дзiды на баку, быццам яна зноў яму забалела, i ён сказаў: я не хачу гэтага ведаць.

Але я сказаў: Калi мы сустрэлiся з табою ў пустынi й ты быў голы й пакiнуты, павёў я цябе на высокую гару й паказаў табе царствы сьвету й як у кожным зь iх панавала беззаконьне, i сказаў я табе, ты павiнен узяць гэта пад сваю руку й нiз перавярнуць угору, бо прыйшоў час узьвесьцi сапраўднае царства Божае. Але ты прагнаў мяне й сказаў, што тваё царства не ад сьвету гэтага.

I зноў на яго твары была гэтая ўсьмешка, пра якую нiхто ня мог бы сказаць, журботлiвая яна цi iранiчная, i ён адказаў: Ты сказаў.

Але я гаварыў далей: I калi ты шукаў ценю ў маiх дзьвярах, iдучы на Галгофу, з крыжам на плячах, я загаварыў з табою пра меч Божы, якi я хацеў падаць табе, каб ты згуртаваў вакол сябе народ Iзраiля i павёў яго на бiтву. Але ты зноў прагнаў мяне й сказаў, што хочаш выпiць чару, якую даў табе твой Бацька.