Читать интересную книгу Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

Айцэн заўважае, як ён захапiўся i што насуперак усiм сваiм планам i намерам ужо ўцягнуўся ў disputatio i моцна ў iм заграз; але нават i вучоны Эзэхiель Пэрэйра прызнаў гэта i ўжо пагладжвае хвалiстую бараду й пытаецца, зьвяртаючыся да ганаровых i iншых высокiх гасьцей, цi не дазволiлi б яму гер доктар i дастойныя геры задаць адно прамежкавае пытаньне, а менавiта, спасылаючыся на якiя аўтарытэты й на якi Запавет, Стары цi Новы цi на абодва адразу, ягоны апанэнт хацеў бы тут дыспутаваць? Бо калi ўжо зайшлося пра наварот жыдоў i нi пра што iншае, дык нельга ад iх патрабаваць проста за так, каб яны a priori прызнавалi эвангельлi альбо пiсьмы апосталаў; такога можна было б патрабаваць толькi пасьля перагавораў; а да таго мы мусiм прапанаваць апанэнтам тэксты зь пяцiкнiжжа Майсея i словы сваiх уласных прарокаў, а таксама са сьвятых псальмаў i выслоўяў, i з гэтага павiнна высьветлiцца, у чым жа й праз што жыды аж так моцна саграшылi.

Пры такога роду прамовах Айцэну робiцца пуста ў страўнiку, пот выступае на губах, тым болей, што ён яшчэ й павiнен глядзець, як некаторыя з начальстваў разважлiва кiваюць галавою, быццам ухваляючы тое, што сказаў Пэрэйра; даюцца на ўнушэньне, дурныя, што жыд можа ведаць толькi сваё ўласнае вучэньне, а й не падазраюць, як мала яны падыгрываюць свайму супэрiнтэндэнту, рабуючы ў яго палавiну яго арсэналу.

I тут Пэрэйра зь яшчэ большым нацiскам патрабуе ўсьвядомiць, бо гэта запiсана ў Майсея i ў прарокаў, што выратаваньне й збавеньне народу Iзраiля i паўторнае здабыцьцё божай ласкi палягаюць на веры ў мэсiю, якi ўжо явiўся? У Пiсаньнi патрабуецца вера толькi ў Аднаго, менавiта ў Бога, хай сьвяцiцца iмя яго, як зыходзiлi з гэтага слова Шмах Iзроэл, Аданай Элохэну, Аданай Эход, слухай, Iзраiль, Гасподзь Бог наш, Гасподзь адзiны, i тое, што ён, Бог, славалюбны Бог, чаму Iзраiль ня можа мець iншых багоў побач зь iм, ня кажучы ўжо пра нейкiх яшчэ сыноў Божых.

Айцэну робiцца не па сабе, калi ён бачыць, як Пэрэйра пытаньне пра пакараньне Iзраiля, якое ўсiм вiдавочнае, хiтра заблытвае й спрабуе завесьцi спрэчку ў нейкую нябесную арыфметыку, зь якою зямная i асаблiва iхняя арыфметыка, так цяжка стасуюцца. Але, каб выбiць у апанэнта аргумэнт, трэба адразу даць контрдовад, i ён кажа, што Сын Божы, наш Збаўца, на якога так зьедлiва намякаў вучоны дон Пэрэйра, нiякi ня Бог каля Бога, а яны Бог Бацька, Бог Сын i Logos, Сьвяты Дух, ад пачатку былi адзiнствам, так што тут in puncto ўшанаваньня адзiнага Бога ня можа ўзьнiкнуць абсалютна нiякай супярэчлiвасьцi з Божай запаведзьдзю; гэта асьвятляе таксама i ў iмя Божае на габрэйскай мове, Elihim, якое ёсьць pluralis, множны лiк, i пацьвярджаецца словам Божым у Майсея 1: 26 - Створым чалавека паводле вобразу Нашага, паводле падабенства Нашага - што, калi займеньнiк тут, бадай, i ня можа датычыцца анёлаў з Божага атачэньня, дык ён абавязкова павiнен азначаць, што Бог браўся за працу ў сваiм трыадзiнстве i ўсе мы такiм чынам ёсьць творы й Сына й таму абавязаны верыць гэтаксама i ў яго, як i ў Бацьку. Майсей 1:26, думае Айцэн, ня iдзе далей гiсторыi стварэньня: тут ён пабiвае Пэрэйру яго ж уласнай зброяй; прыбывае, бач, сюды з Партугалii, адкуль кароль турнуў яго разам з усiмi астатнiмi знакамiтымi жыдамi, i будзе яшчэ вучыць нас слову Божаму й другi раз высьмейваць i нiкчэмнiць нашага Госпада Iсуса. Але Пэрэйра лёгенька ўсьмiхаецца, кланяецца тым з начальстваў i пытаецца, цi не маглi б хто з гераў сэнатараў альбо з высокай герцагскай рады папрасiць у яго вучонага апанэнта працытаваць наступны верш зь Першай кнiгi Майсея, а менавiта 1:27 i паколькi ашаломлены Айцэн маўчыць, той працягвае далей, а далей iдзе наступнае: I стварыў Бог (адзiночны лiк) чалавека паводле вобразу Свайго (адзiночны лiк), паводле вобразу Божага (адзiночны лiк) стварыў яго; мужчыну i жанчыну стварыў iх - з чаго вiдаць, што pluralis у вершы 26 ёсьць так званы рluralis majestatis, так, як Iх герцагская мосьць Гаторпскi i iншыя княскiя геры кажуць "Мы", гаворачы пра свае ўзвышаныя асобы, ня будучы складзенымi з трох розных асобаў. Але ж i дзёрзкi жыд, якi вунь жа й раней спытаўся пра цела ўкрыжаванага, зноў падымае свой голас i хоча даведацца ад гера superintendent, цi ня быў пры стварэньнi Сын гультаём i цi не дапусьцiўся да таго, што Бацька працаваў адзiн; на што ўсё астатняе жыдоўства пачынае рагатаць, ляпае сябе па сьцёгнах i крычаць о-ё-ёй, а гарадзкi палiцыянт, якi трымае пост каля ўваходу ў сынагогу, ня прыходзiць у рух, не зграбае ганебнае рыла й ня экспэдыруе вон за дзьверы.

Тут Айцэну робiцца ясна, што было б лепей, каб ён прыцягнуў сьвятых прарокаў, замест таго каб спрачацца пра множны й адзiночны лiкi, бо кожны арыфметычны прыклад можна паставiць пад пытаньне, а вось мудрае выслоўе заўсёды да рэчы й месца. I ён заяўляе, што ў многiх кнiгах прарокаў наш Гасподзь Iсус быў дакладна прадказаны як чаканы мэсiя, нават у тым, што датычыцца яго народзiнаў i паходжаньня з дома Давiдавага як i яго жыцьця i дзейнасьцi й сьмерцi. Так, калi б толькi было мудрае прадказаньне, якое спраўдзiлася, дык i яго можна было б трапна паставiць пад сумненьне; але iх было так многа й такiх розных, i ўсе разам дакладна ўказваюць якраз на яго як на ўроджанага Сына Бога, што й самы ўпарцiсты жыд, калi яму даць у лапу цi па мордзе, мусiў бы пацьвердзiць. Цi ж не прарочыў прарок Мiхей: I ты, Вiфляеме Эфрата, цi ж малы ты сярод тысячаў Юдавых? зь цябе пойдзе Мне Той, Якi павiнен быць Валадаром у Iзраiлi, i Якога паходжаньне з пачатку, ад дзён вечных. - I сапраўды цi ж не ў Вiфляеме наш Гасподзь Iсус нарадзiўся, у стайнi, з улоньня дзевы, як прарок Iсая называе гэта азнакай Божай: Глядзi, вось дзева ва ўлоньнi зачне й народзiць сына? I там жа Iсая сказаў: I пойдзе пасынак ад кораня Есэевага, i галiна вырасьце ад кораня ягонага; i спачне на Iм Дух Гасподнi, - i цi ж ня быў Язэп, Бацька нашага Госпада Iсуса, як i прадказана, атожылкам цара Давiда, якi са свайго боку сынам Есэя, так што й гэтае прадказаньне збылося?

На што Пэрэйра ветлiва пытаецца, цi можа ён мовiць слоўца вучонаму doctor, i калi яму было дазволена, кажа гэтаму, што ён хацеў бы, калi ласка, даведацца, за чыйго сына ён, зрэшты, мае гэтага народжанага ў Вiфляеме Iсуса: за сына сталяра Язэпа, пра якога ў дзьвюх з чатырох эвангельляў гаворыцца, што ён з дома Давiдавага, альбо за сына Бога, недасьлежнымi шляхамi ўведзенага ва ўлоньне дзевы? I цi памянёны Iсус, як сын Бога, наогул мог бы быць чалавечай прыроды альбо сын Язэпа ёсьць толькi трэцяя частка Сьвятой Тройцы?

Тут зноў пачынаецца шабуршэньне на ўслонах ганароўцаў, а Айцэн няпэўна глядзiць на сваiх гамбургскiх пастараў, бо гэта якраз пункт, у якiм нават эвангелiсты Мацьвей i Лукаш i Марк i Ян не заадно; але ягоныя духоўныя confraters, глядзяць абыякава альбо нават як бы радуюцца зьбянтэжанасьцi свайго новага супэрiнтэндэнта; нават i жыды, здаецца, заўважылi, як, быццам iхнi герой-двабойнiк сьветлай памяцi юны Давiд са сваёй прашчы Галiяфу, пацэлiў дастойнаму doktor у саменькi лоб. Але новы Галiяф з больш гартаванага матэрыялу чым няўклюдны волат, супроць якога калiсьцi выступiў Давiд; ведае таксама, што чалавек лепей верыць, чым думае; таму ўзвышае голас i крычыць:

- О жыдоўскае круцельства! О ганебная фальшывасьць i аблуднасьць! I Вы думаеце, дон Пэрэйра, што падлавiлi Бога на супярэчнасьцi? I Вы хацелi б, з Вашым мiзэрным духам спазнаць волю i ўстанаўленьнi Найвышэйшага? Бог, якi стварыў цэлы сьвет з усiм, што ў iм поўзае й лётае, ня мог зачаць Язэпу сына? Гэта зьбiвае Пэрэйру на паўслове, i, перасiлены забойчай сiлай Айцэнавага аргумэнта, ён цiхенька слухае, як ягоны супрацiўнiк бушуе далей, пабiваючы прарокаў. А хiба ж, працягвае той, не прадвырак прарок Захарыя, сказаўшы: весялiся ад радасцi, дачка Сiёна, радуйся, дачка Ерусалiма: вось, Цар твой iдзе да цябе, праведны i ратавальны, лагодны, седзячы на аслiцы i на маладым асьле, сыне пад'ярэмнай - i цi ж ня было так, калi наш Гасподзь Iсус перад сьвятам праснакоў уязджаў у браму Ерусалiма на асьлiцы седзячы, тым часам як увесь народ весялiўся i крычаў: Слава таму, хто там iдзе, цару?

Лёгка яму запярэчыць, думае Пэрэйра, у тыя часы ў Iзраiлi аслоў было такая навала, як сёньня коней ў герцагстве Шлезьвiг, i што ж тады кожнага, хто конна ўязджае ў Гамбург альбо Альтону, адразу ўжо й лiчыць за мэсiю? Але цi варта клопату, думае ён, указваць на самавольства, зь якiм аплiкуецца на пазьнейшы час кожнае слова ў выслоўях прарокаў, якое той прыцягвае ў сьведкi? Пакуль ён так разважае, гер супэрiнтэндэнт ужо зноў рвецца навыперадкi й гаворыць, як Бог дапусьцiў, каб яго сына прыбiлi да крыжа як ахвяру пакаяньня за грахi ўсiх нас i як пацярпеў Гасподзь Iсус дзеля грэшнага народу жыдоў, зацятага й разбэшчанага, як нават гэта было прадказана наперад прарокам Iсаем, якi сказаў: Усе мы хадзiлi ў iлжы; але Гасподзь пераклаў нашыя грахi на яго, як на ягня, якое вядуць на закол; сапраўды, ён панёс нашыя немачы й паклаў на сябе нашыя цярпеньнi. За нашыя беззаконьнi ён забiты; кара накладзена на яго, каб мы жылi ў мiры й ягонымi ранамi ацалiлiся.

Але тут Пэрэйра далей ня вытрымлiвае, ён узводзiць вочы ўгору ў неба, дзе зьбiраецца чад ад мiгатлiвых сьвечак у самым паддашшы, i ўсклiкае: