Читать интересную книгу Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- Смаркач, - дадаў я.

Гвiда пацiснуў плячыма i знiк.

Я падышоў да былога гаспадара машыны. Цяпер побач з iм стаяла жанчына з бледным тварам.

- Так... - сказаў я.

- Ведаю... - адказаў ён.

- Нам не хацелася гэтага рабiць, - сказаў я. - Але вы атрымалi б тады менш.

Ён кiўнуў, не ведаючы, што рабiць з рукамi.

- Машына добрая, - раптам сказаў ён хутка, спяшаючыся, - машына добрая, яна вартая гэтых грошай, напэўна, вы не пераплацiлi, справа была не ў машыне, зусiм - не, справа ў тым...

- Я ведаю, - сказаў я.

- Гэтымi грашыма мы не пакарыстаемся, - сказала жанчына. - Усё аддадзiм.

- Будуць яшчэ, мацi, - сказаў мужчына. - Будуць яшчэ.

Жанчына нiчога не адказала.

- Пры пераключэннi з першай на другую хуткасць крыху скрыгоча, - сказаў мужчына. - Але гэта не дэфект. Яна i новая скрыгатала.

Ён гаварыў нiбы пра малое дзiця.

- Яна ў нас ужо тры гады, i нiколi нiчога. Справа ў тым, што спачатку я захварэў, а потым мяне падкузьмiлi... адзiн сябра...

- Нягоднiк, - сказала жанчына жорстка.

- Пакiнь, мацi, - сказаў чалавек i зiрнуў на яе. - Я яшчэ ачомаюся. Не верыш, мацi?

Жанчына не адказала. Мужчына ўзмакрэў ад поту.

- Дайце мне свой адрас, - сказаў Кёстэр. - Магчыма, нам спатрэбiцца шафёр.

Мужчына старанна пiсаў цяжкiмi працавiтымi рукамi. Я зiрнуў на Кёстэра. Мы абодва ведалi, што толькi цуд мог дапамагчы. А цудаў даўно няма. Цуд мог толькi дабiць.

Чалавек усё гаварыў i гаварыў, як у лiхаманцы. Аўкцыён закончыўся. Мы адны засталiся ў двары. Ён даваў нам парады, як лепш заводзiць машыну зiмой. Ён увесь час кранаў яе. Потым замоўк.

- Ну, хадзем, Альберт, - сказала жанчына.

Мы пацiснулi яму руку. Пачакалi, пакуль яны выйдуць. Потым мы запусцiлi матор.

Праязджаючы па вулiцы, убачылi маленькую бабулю. Яна несла на руках клетку з папугаем, адбiваючыся ад дзяцей. Кёстэр спынiўся.

- Куды вам? - спытаў ён у яе.

- Ах ты, божа мой, у мяне грошай няма на таксi, - запярэчыла яна.

- I не трэба, - сказаў Ота. - Сёння ў мяне дзень нараджэння - катаю дарма.

Яна з недаверам прыцiснула да сябе клетку.

- А пасля запатрабуеце...

Мы супакоiлi яе, i яна села.

- Навошта вы купiлi папугая, мацi? - спытаў я, калi яна вылазiла.

- Для вечароў, - сказала яна. - Вы думаеце, што корм дарагi?

- Не, - сказаў я. - Але як гэта - для вечароў?

- Ён жа ўмее гаварыць, - адказала яна i паглядзела на мяне яснымi старэчымi вачыма. - Вось i будзе iстота, якая гаворыць...

- Ах, вось як... - сказаў я.

Апоўднi прыйшоў булачнiк, каб забраць свой "форд". Выгляд у яго быў шэры i засмучаны. Я быў адзiн у двары.

- Вам колер падабаецца? - спытаў я.

- Сыдзе, - сказаў ён i нерашуча паглядзеў на машыну.

- Верх стаў вельмi прыгожы.

- Так...

Ён стаяў i, здавалася, не рашаўся паехаць. Я чакаў, што ён паспрабуе яшчэ нешта выцыганiць задарма - дамкрат, попельнiцу цi нешта падобнае.

Ды было iнакш. Нейкi час ён пасоп, потым паглядзеў на мяне сваiмi набеглымi крывёй вачыма i сказаў:

- Як падумаеш... толькi некалькi тыдняў назад яна сядзела ў машыне жывая i здаровая...

Я вельмi здзiвiўся, убачыўшы яго такога расчуленага, i падумаў, што жвавая чарнявая сцерва, з якой ён прыязджаў мiнулы раз, ужо насалiла яму. Ад злосцi людзi робяцца сентыментальнымi хутчэй, чым ад кахання.

- Добрая жанчына была, - працягваў ён, - душэўная. Нiколi нiчога не патрабавала. Дзесяць гадоў хадзiла ў адным палiто. Блузкi i iншае шыла сабе сама. I дом вяла адна, без служанкi.

"Ага, - падумаў я. - Новенькая, вiдаць, нiчога гэтага не робiць". Булачнiку захацелася выгаварыцца. Ён расказаў, якая ашчадная была жонка. Было дзiўна, якiм расчуленым зрабiў гэтага прапiтага гуляку ўспамiн пра зэканомленыя грошы. Яна нават не сфатаграфавалася нi разу, ёй здавалася гэта задорага. У яго засталася толькi картка з вяселля i некалькi "пяцiхвiлiнак".

Гэта навяло мяне на думку.

- Вы можаце заказаць у мастака цудоўны партрэт вашай жонкi, - сказаў я. Тады ў вас будзе памяць назаўсёды. Фатаграфii з часам выцвiтаюць. Я ведаю мастака - ён зробiць.

Я растлумачыў яму, чым займаецца Фердынанд Граў. Ён адразу з недаверам сказаў, што гэта, мусiць, вельмi дорага. Я супакоiў яго: калi я прывяду яго, то будзе скiдка. Ён паспрабаваў адбаярыцца. Але я яго ўжо не выпусцiў, заявiўшы: калi ён так любiць сваю жонку, то пра цану i гаварыць няма чаго. Нарэшце ён згадзiўся. Я патэлефанаваў Фердынанду Граў i расказаў яму пра ўсё. Потым мы з булачнiкам паехалi па фотакарткi.

Чарнявая выскачыла з крамы нам насустрач. Яна забегала вакол "форда".

- Чырвоны колер выглядаў бы лепш, пупсiк! Але ж ты мусiш, вядома, зрабiць па-свойму.

- Ну, перастань, - незадаволена сказаў Пупсiк.

Мы пайшлi ў чысты пакой. Чарнявая не адстала. Яе жвавыя вочкi бачылi ўсё. Булачнiк занерваваўся. Ён не хацеў пры ёй шукаць фотакарткi.

- Пакiнь нас, - нарэшце сказаў ён груба.

Дэманстратыўна патрасаючы цыцкамi пад туга нацягнутым свiтэрам, яна выскачыла вон. Булачнiк дастаў з зялёнага плюшавага альбома некалькi фотакартак i паказаў мне. Жонка - яшчэ нявеста - а побач ён з закручанымi ўверх вусамi. Тады яна яшчэ смяялася. На другой картцы яна, ужо схуднелая, спрацаваная, з баязлiвымi вачыма, сядзела на крайку крэсла. Толькi дзве маленькiя картачкi - i ўсё жыццё.

- Добра, - сказаў я. - Па iх ён намалюе.

Фердынанд Граў сустрэў нас у сурдуце. Выгляд у яго быў паважна-ўрачысты. Гэтага патрабаваў яго занятак. Ён ведаў, што для многiх, хто насiў жалобу, павага да iх болю была важней, чым сам боль.

На сценах майстэрнi вiсела некалькi салiдных маляваных алеем партрэтаў у пазалочаных рамах, а пад iмi - адпаведныя фатаграфii. Кожны клiент мог такiм чынам адразу ўбачыць, што можна зрабiць нават з выцвiлай "пяцiхвiлiнкi".

Фердынанд з булачнiкам зрабiлi абход, i ён спытаў таго, якая манера выканання яму больш падабаецца. Булачнiк, у сваю чаргу, спытаў, цi залежаць цэны ад памераў. Фердынанд растлумачыў, што справа тут не ў квадратных метрах, а ў выкананнi. Пасля гэтага булачнiку больш за ўсё спадабаўся самы вялiкi партрэт.

- У вас добры густ, - пахвалiў Фердынанд, - гэта - партрэт прынцэсы Баргезэ. Цана - 800 марак. З рамай.

Булачнiк уздыхнуў.

- А без рамы?

- Семсот дваццаць.

Булачнiк даваў чатырыста марак. Фердынанд затрос iльвiнай галавой.

- За чатырыста марак вы самае большае можаце атрымаць галаўны партрэт у профiль, а не паясны анфас. Тут жа ў два разы больш работы.

Булачнiк разважыў, што хопiць галавы ў профiль. Фердынанд звярнуў яго ўвагу на абодва здымкi анфас. Па iх нават Тыцыян не зрабiў бы партрэта ў профiль. Булачнiка кiнула ў пот. Вiдаць было, што ён у адчаi з-за сваёй неабачлiвасцi, праяўленай тады яшчэ, калi фатаграфавалiся. Даводзiлася прызнаць, што Фердынанд мае рацыю: анфас трэба было маляваць на паўтвару больш, чым у профiль. Больш высокая цана была апраўданая. Ён пакутна сумняваўся. Фердынанд пакуль што быў даволi стрыманы, цяпер пачаў пераконваць. Яго магутны бас прыцiшана пракочваўся па майстэрнi. Як спецыялiст я павiнен быў заўважыць, што работу ён выконваў бездакорна. Булачнiк неўзабаве спёкся, асаблiва калi Фердынанд апiсаў яму ўздзеянне такога шыкоўнага партрэта на незычлiвых суседзяў.

- Добра, - сказаў ён, - але пры разлiку наяўнымi - дзесяць адсоткаў скiдкi.

- Згода, - адказаў Фердынанд, - дзесяць адсоткаў скiдкi i задатак трыста марак на выдаткi - на фарбы i палатно.

Мы яшчэ крыху патаргавалiся, потым сышлiся канчаткова. Пачалося абмеркаванне самога партрэта. Булачнiк хацеў, каб на партрэце былi намаляваны жамчужныя пацеркi i залатая брошка з брыльянтам. На фотакартках iх не было вiдаць.

- Без сумнення, - заявiў Фердынанд, - каштоўнасцi жонцы дамалюем. Было б найлепш, каб вы прынеслi iх на якую гадзiнку сюды, тады яны атрымалiся б найбольш натуральна.

Булачнiк зачырванеўся.

- У мяне iх ужо няма. Яны... яны ў родзiчаў.

- Ах, вось як. Ну добра, абыдземся i без iх. Брошка была такая, як на гэтым партрэце?

Булачнiк кiўнуў.

- Толькi меншая.

- Цудоўна. Тады зробiм такую. Пацеркi нам увогуле не патрэбны - жэмчуг ёсць жэмчуг.

Булачнiк з палёгкай уздыхнуў.

- А калi партрэт будзе гатовы?

- Праз шэсць тыдняў.

- Добра.

Булачнiк развiтаўся.

Мы з Фердынандам яшчэ нейкi час пасядзелi ў майстэрнi ўдвух.

- Табе на гэта трэба шэсць тыдняў? - спытаў. я.

- Што ты. Чатыры-пяць дзён. Але ж я не магу сказаць пра гэта чалавеку - ён адразу зробiць падлiкi, колькi я зараблю за адну гадзiну, i падлiчыць, што яго падманулi. Шэсць тыдняў - i ён задаволены. Гэткая ж самая лухта i наконт партрэта прынцэсы Баргезэ. Такая ўжо людская натура, дарагi Робi. Калi б я сказаў яму, што гэта швачка, то партрэт здаўся б яму горшым. Мiж iншым, гэта ўжо шостая нябожчыца жонка, якая насiла такiя ж каштоўнасцi, як на тым партрэце. Вось табе гульня выпадку. Партрэт добрай Луiзы Вольф служыць мне выдатнай рэкламай.

Я азiрнуўся. Са сцен узiралiся на мяне вочы з нерухомых твараў, якiя даўно гнiлi ў магiлах. Гэта былi партрэты, якiя не забралi альбо не аплацiлi блiзкiя. I гэта ўсё былi людзi, якiя некалi спадзявалiся i дыхалi.