ша хала бара. Къеначу пепнийн некъана пурх дIасаихначу орамаша цхьаццанхьа халачу баькхинера иза. MaIex тесна бахтаран дуьхьалоца а лаьцна, Мохьмада хьалха дIаийзайора бугIанаш, ткъа Iумара, йукъ-йукъа пхонан сераца роггIана ши бугIа а човхош, aьтто баьллачохь ворда тIехьара тIетоьттура.
Шен дагахь Iумарна оьгIазъоьхура Мохьмад. Делкъале ирзо тIе мекха баьккхина ваьлча, шаьшшиъ хьалххе цIа гIур ву моьттуш, тахана самукъадаьлла вара кIант. Мичара, иза до ткъа баккхийчара! Дукха воккха а велара. Мохьмадал цуьнан совдаьлларг пхи шо ду-кх. ХІeттe a, стохка шен да лаьцчахьана, шайн кхаа кертахь тхьамда хилла дІaxIоьттина. XIетахь дуьйна схьа чIогIа хийцавелла Iумар. Хьалхалера забарш а йац. Цунах дaгaбoвлий бен, зударша а хIумма а ца до кертахь. Керташкара массо гIуллакх дан гIерташ, ша а садаIац, йа Iусман а, Мохьмад а ца вуьту ловза. XIун гIуллакх дара, ирзо тIе мекха баьккхина ваьлча, цIа вахий бен? ХIан-хIа, дечиг дахьа деза, боху. ЦІахь иза кIезиг долуш санна. Нагахь бугIанашка кху ирзох ворда хьала ца йаккхалахь? ТІаккха ах-ах хьаладаккха дезар ду. Шалха къахьегар хуьлу-кх.
– МIaьла! МIaьла! Оза! – йукъ-йукъа сара тухуш, бугIанаш чехайора Iумара.
– Схьайола, схьайола! – хьалха дIаийзайора Мохьмада.
БугIанаш хIиттинера. Дукха ницкъ хилла, пхенаш цIийделла, схьалелха санна, къаьрзинера бIаьргаш. Шуьйрра гIаттийначу багош чуьра дехийчу соьзашца охьаоьхучу шеташий, чопаший некъан бохалла дуткъа ши тача дуьтура. Ирхех хьаладовла дукха некъ ца бисинера. Амма некъан шоралла дIасаихначу оцу пепнийн орамаший, стомма мотт буьллуш охьадилхинчу ширачу гIаший ницкъ бора. Орамаш тIехь йeтталуш, безачу мохьа кIел цIийзара тиша дечган ворда.
– Озайе! Озайе!
Амма цаьрга ворда хьалайаккхалур йу боxург aьттехьа а дацара. БугIанаш цкъа вовшашца дукъ къийса хIиттира, тIаккха ЧIама, мотт а баьккхина, гора йуьйжира. ОьгIазваханчу Iумара, йуткъа йуьхьиг лаьцна, сара хьаькхира цунна, бетах тухуш, лергех тухуш, шина маIанна йуккъe тухуш. КIелйисинчу бугIано корта дIасахьийзабора, кхин дуьхьало йан йиш йоцуш.
– Iуми, ма йеттахьа цунна! – мохь белира Мохьмадан, ши бIаьрг хих а буьзна.
Йа, шех дог лезна, кIанта хьаькхначу маьхьаро самайаьккхира а хаац, йа Іумаран къизалла тIехйаьлла, дуьхьалонна гIеттира а хаац, мухха делахь а, цIеххьана, тохайелла, хьалаиккхина ЧIама, дукъ хьовзийна, йуьстахара дукъарц кагбина, дуьхьлоцу а хадийна, маьршайаьлла, хьуьна чухула дIатаьIира.
Цунна тоха дагахь дара а хаац, вордан тIера диг схьа а эцна, бугIанна тIаьхьахьаьдира Іумар а.
Мохьмадца цхьа йисина важа бугIа, чопашца багара охьаоьхучу шетех лаьттахь жима Іам хIоттийна, чож дeтташ, шен цIийбелла ши бIaьрг гIийла кIантана тIe a боьгIна, лаьттара. Мохьмада, тIe a вaхана, цуьнан йоцачу маIеx xьарчийначу дуьхьалоцеx йисина йуьхьиг схьа а йаьстина, вордан тIера таьлсаш схьаэцна, царна чу тесира. Ворта агIор саттийна, кIанте а хьаьжна, корта ластийра бугIано. Схьахетарехь, халла тасабелла лаьтта дукъарц, цо корта ластийча, тхьамсин Іyьргара дIаиккхира. Йоьттинчу ворданан Iаьршаша охьаозийна дукъ, бугIанан кочара охьа а даьлла, лаьтта дуьйжира. Маьршайаьлла бугIа, цкъа-шозза йега а йелла, новкъа хьалайолайелира.
– Вохьа, мIаьла, мIаьла! – тIаьхьахьаьдира Мохьмад.
Амма бугIа йуха ца йоьрзура. Мохьмад хьалхавала гIоьртира цунна, амма важа, шен деза дегI лестош, цкъа боларе, тIаккха чаболе йелира. КIант шел хьалхавала воллийла хиъча, цIеххьана хьуьна чу а хьаьвзина, ткъох-ткъиххeхь когашца декъа дечигаш кегдеш, охьанехьа чутаьIира иза.
Мохьмад тIаьхьауьдура бугIанна. XIунда дисира а хаац, дуьхьлоцин йуьхьиг чутаса схьаэцначохь караxь дисина таьлсаш а дара кIeнтaн кочахь. ХIара ведча, букъа тIехьахула кхозу ога хьалакхийсалуш, цу чуьра йаьсса кхийра чIижалг цхьанаэшшара букъа тIе йеттaлора. Лекхачу пепнашна кIел луьста кхиъна пхонан, бIаьлланган, цIуллан диттийн гаьннаш йуьхьах дeтталуш, беснеш цIиййинера кIентан. Ткъа бугIа-м тоххара гучуьра къайлайаьллера. Цкъа лорах воьдуш, тIаккха цуьнан когаша кегдечу дечкийн татанна тIе оьхуш, бехха некъ бира цо. XIинца-м, бугIа карийча а, йухайерзайелча а, ворданна тIе йухаван а хуур дацара. Мел гIертарх a, ца сацалора бIaьргаш чуьра охьагIерта хиш.
Ткъа малх чубуза гергабара. Нагахь суьйре тIекхачахь, хIун дан деза? Кху хьуьнхахь берзалой а, черчий а хуьлу. «Дела йаккха хьо марчонна, ма бале йели-кх хьо йала ткъа!» – Мохьмадан бIаьргех комаьрша хиш хьаьлхира.
– Iумма! Iумма-а!!!
Йиш халлалц мохь биттира цо. Амма дуьхьал жоп дацара. Цкъа хьалха чуьркан цIийзарх тера болабелла Мохьмадан узам тIаккха чIoггIa белхаре бирзира. Ткъа хьуьнан чаккхе гуш йацара. Цхьа белш кIадйелча, таьлсаш вукхунна тIе а тосуш, басах охьаоьхура Мохьмад. Йерриг дегайовхо лаха чохь Iарчхе хилaрх йара цуьнан. Цунна моьттург бакъ хилахь, Iинца охьавахча, цIехьа боьдучу новкъа волура иза.
Дикка дIаихча, хьуьна йуккъехь даьккхинчу ирзо тIе кхечира Мохьмад. И кхушара дуьххьара дийнера. Хьуьнан йисте бIaьрг тоьхча, стерчаша йууш йисина гIодамийн чIегIагаш Iyьйшуш лаьттa Iен бугIа а гина, дог паргIатделира кIентан. Цхьа а накъост воцуш вуьсучул бугIа шеца хилар а синтeмe хийтира.
– МІaьлов, МIaьлов! ХIан, хIан! – хьалха куьг оьхьна, бугIанна тIеволaвeлира иза.
Кхуьнга схьа а хьоьжуш, дегаза нох дохуш лаьттара бугIа. XIинца-м шек а вацара Мохьмад. Кху ирзо тIера дIабоьдуш некъ ца хилча ма ца болура.
СапаргIaтдaьллачу Мохьмадна, ирзона гонах бIaьрг тоьхча, йуькъачу хьуьна чу боьдуш готта некъ гира. Амма хIара шен бугIа цига дIахьовзо кхиале, хьуьна йукъара схьа ирзо тIе велира цхьа стаг. Уггар хьалха Мохьмадан тидам тIебахийтинарг – Iаьржа маж йаьлла оза йуьхь йара. КIилло-м вацара Мохьмад. Иза ца кхоьрура буьрсачу акхаройх а. Шегахь жимачу шаьлтанал сов герз дацахь а, экханца ша ларор ву аьлла, даим а шех тешна а вара. Амма иза валлал кхоьрура жинeх а, шайтIанех а, хьерабевллачу нахах а. Кхойкху хезехь аддам а доцуш, суьйранна йуькъачу хьуьнхахь куй тассал бен доцчу хIокху ирзо тIехь, йерриг йуьхь йаьлла цавевзa cтаг гича, дегIа тIера массо чо ирахIоьттира цуьнан.
Ша кхеравеллехь а, воьхна вацара Мохьмад. БІaьрнeгIap тухучу йукъана цо дуьстира туьйранaшкахь шена дуьйцу хезна жинийн, шайтIанийн аматаш. Цунна хазарехь, жин гIалартах теpa хуьлу. Ткъа хIара адамах тера ву. Когаш а хьалха бирзина бу, хье тIехь маIаш а йац. ХIета, шайтIа а хIара дац. Йа, стаг вийна, чIирхойх лечкъаш лелаш, йа хьераваьлла стаг ву иза.
Ткъа иза, Мохьмадна тIера бIaьрг дIа ца боккхуш, паргIат гIулчаш йохуш, тIеоьхура. Цунна тIера духар нохчийн дацара. Шуьйра хечий, лоха бeртигаш йолу эткашший, голаш тIе хIуттуш йexa гIовталх тера хIума а, коьртехь бIегIаган куй а. Ткъа бIаьргаш! Тап ша хьераваьллачу стеганиш! КIоргга хьех чуэгна, оьгIазе. Йоккху гIулч а йу, хIинций-хIинций чукхоссавала санна. Цкъа ойла хилира Мохьмадан, бугIа а йитина, дIавада. Аммa дaго ца вуьтура. Стaг гергакхочуш, меллаша шаьлтанан макъарна тIе куьг диллира цо. И хичаш гина, важа, кхунах цавешаш делахь а, йа хIара тешо делахь а, велакъежира.
– КIант, хьо ма цецваьлла сох? – xaьттира цо, мотт тийсалуш.
«Телхина-м муххале вара хьо, хIинца тIаьхьа ду-кх», – даг чу иккхира Мохьмадна. Ша хIун до а