Читать интересную книгу Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке) - неизвестен Автор

- Сьцiхнi, - пагразiла ёй ведзьма, - а то i табе так будзе!

Едуць яны далей, а Лысун не адстае, на трох нагах скача. Даехалi да новага перакрыжаваньня. Сiўка спынiлася. Алёнка пытаецца ў яе:

Заржы, заржы, кабылiца,

Скажы, скажы мне, Сiвiца:

На якую дарогу цябе кiраваць,

Дзе мне родных брацейкаў шукаць?

Сiўка заржала, на правую дарогу паказала.

Цэлую ноч ехалi яны цёмнаю пушчай па правай дарозе. Ранiцай выехалi на луг, бачаць - перад iмi шаўковы шацёр стаiць, а каля яго трое жарабкоў пасецца. Сiўка весела заржала i павезла Алёнку зь ведзьмай проста да шатра.

Алёнка зарадавалася:

- Гэта тут напэўна мае браты жывуць!

Ведзьма злосна цыкнула на яе:

- Маўчы лепш. Тут жывуць не твае браты, а мае!

Пад'ехалi да шатра. Выходзяць адтуль тры статныя хлопцы-малайцы - твар у твар, волас у волас, голас у голас.

Ведзьма саскочыла з возу i да iх:

- Як маецеся, браткi? Я ўвесь сьвет звандравала, сваю галоўку стурбавала, усё вас шукала...

- Дык гэта ты наша малодшая сястра? - пытаюцца браты-асiлкi.

- Але, - кажа ведзьма, - ваша родная сястра...

Кiнулiся браты да яе, давай цалаваць, на руках падкiдаць. Так рады, што i сказаць ня можна.

- Бач, - дзiвяцца яны, - як доўга мы ваявалi: сястра за гэты час ня толькi вырасла, а i пастарэла... Ну, ды нiчога: усiх ворагаў мы пазьнiшчалi; засталася толькi адна ведзьма Бабарыха. Як знойдзем яе - спалiм i тады дахаты паедзем.

Пачула гэта ведзьма, i аж ухмыльнулася: цяпер паглядзiм, хто каго спалiць!..

- А якая гэта, сястрыца, дзяўчынка з табою прыехала? - пытаецца старэйшы брат.

- Гэта мая наймiчка, - адказала ведзьма Бабарыха. - Яна ў мяне за хурмана езьдзiць i маю кабылку пасе.

- Добра, - кажуць браты, - яна i нашых коней пасьвiць будзе.

Павярнулася ведзьма, гукнула срогiм голасам да Алёнкi:

- Чаго сядзiш? Выпрагай Сiўку ды вядзi пасьвiць!

Заплакала Алёнка, пачала Сiўку выпрагаць. А браты падхапiлi ведзьму Бабарыху на рукi, панесьлi ў шацёр, пачалi частаваць-трактаваць.

Есьць ведзьма Бабарыха, п'е, а сама сабе думае: "Як палягуць спаць, дык я iх усiх i парэжу..."

Тым часам Алёнка сядзiць на лузе каля коней i сьпявае, плачучы:

Сонейка, сонейка,

Сырая зямлiца,

Дробная расiца,

А што-ж мая мамка робiць?

Зямля i сонца адказваюць:

Кросны тчэ,

Кросны тчэ,

Залатым паяском

Павiвае

Дочку Алёнку

З братамi чакае...

Выйшаў меншы брат з шатра, заслухаўся. Вярнуўся назад i кажа:

- Ведаеш, сястрыца, ведаеце, браткi, цi то птушка на лузе шчабеча, цi то дзяўчына сьпявае. Але так жаласна, што аж за сэрца хапае.

- Гэта мая наймiчка, - кажа ведзьма Бабарыха, - яна на ўсе штукi здатная, толькi да работы лянiвая.

Выйшаў тады сярэднi брат паслухаць, хоць ведзьма ня пускала яго.

Паслухаў ён жаласную песьню Алёнкi, а потым чуе, як сабака Лысун зацяўкаў:

Цяў, цяў!

Ведзьма Бабарыха

У шатры сядзiць,

На чужых братоў

Гадзiнай глядзiць.

Булкi есьць, вiны п'е,

Мёдам запiвае,

Родная-ж сястрыца

Сьлёзы пралiвае...

Вярнуўся сярэднi брат i кажа да старэйшага:

- Пайдзi ты паслухай.

Пайшоў старэйшы брат, а сярэднi вока зь ведзьмы Бабарыхi ня спускае...

Паслухаў старэйшы брат Алёнчыну песьню, паслухаў, што сабака Лысун сказаў пра ведзьму Бабарыху, i аб усiм здагадаўся.

Пабег ён тады да Алёнкi, схапiў яе на рукi i прынёс у шацёр.

- Вось, - кажа да братоў, - хто наша сапраўдная сястра! А гэта подманшчыца: ведзьма Бабарыха!

Расклалi браты вялiкае вогнiшча, спалiлi на iм ведзьму Бабарыху, попел па чыстым полi разьвеялi, каб i духу яе ня было. А потым згарнулi шаўковы шацёр ды вясёлыя паехалi з Алёнкай да старых бацькоў.

РАЗУМНАЯ ДАЧКА

Жыў адзiн бедны чалавек з жонкаю. Нарадзiлася ў iх дачка. Прышлося спраўляць радзiны. А ў чалавека таго нi хлеба, нi да хлеба. Чым гасьцей частаваць?

Пайшоў бядняк на рэчку па ваду. Аж бачыць - ляжыць у кустох цялушачка. Ды такая слабая, што сама i ня ўстане.

Прынёс ён цялушачку дахаты i кажа жонцы:

- Давай зарэжам яе: будзе чым гасьцей пачаставаць.

Спадабалася жонцы цялушачка - такая рыжанькая ды лысенькая.

- Не, - адказвае яна, - хай лепш гадуецца.

- Дык яна-ж зусiм кволенькая. Яе, вiдаць, нехта знарок выгнаў, каб у хляве ня здохла.

- Нiчога, можа як i выгадуем. Падрасьце дачка - будзе ёй малако.

Паслухаў чалавек жонку, i пачалi яны гадаваць цялушачку.

Падужэла тая, расьце, як на дражджах. I дачка таксама расьце, як на дражджах. Ды такая разумнiца ўдалася, што i старыя ахвотна слухаюць яе.

Выгадавалася з лысенькай цялушкi слаўная карова.

Падрасла дзяўчынка, стала ёй сем гадоў, пачала сама пасьвiць карову.

Заглядзеўся аднойчы багаты сусед на карову бедняка.

- Адкуль у цябе такая добрая карова? - пытаецца.

Бядняк i разказаў яму ўсё, як было.

- Эгэ, - кажа багацей, - дык гэта-ж мая цялушка! Гэта я выгнаў яе - ня думаў, што яна на ногi ўстане. Не, тады я забяру сваю карову назад...

Зажурыўся бедны чалавек.

- Я-ж яе гадаваў, - кажа. - I яна цяпер мая.

Не згаджаецца багаты:

- Не аддасi дабром - пойдзем да пана на суд.

Што рабiць? Пайшлi да пана на суд.

Багаты падаў пану руку, прывiтаўся: вядома, багаты з багатым свае людзi. Пан кажа яму:

- Садзiся ў мяне.

Багаты сеў у крэсла, а бедны стаiць у парозе, шапку зьняўшы. Пан на яго i не глядзiць.

- Ну, што добрага скажаш? - пытаецца пан у багатага.

- Ды вось, пане, якая справа, - пачаў скардзiцца багаты. - Сем гадоў таму назад гэты чалавек забраў маю цялушачку i цяпер не аддае...

Выслухаў пан i бедняка. А потым кажа iм:

- Добра. Суд мой будзе такi. Я загадаю вам тры загадкi: што на сьвеце сыцей за ўсё, што на сьвеце саладзей за ўсё, што на сьвеце шпарчэй за ўсё? Хто адгадае, таму i застанецца карова. А цяпер iдзiце дахаты, падумаўце. Заўтра прыдзеце з адгадкамi.

Вярнуўся бедны чалавек дахаты, сеў i плача.

- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.

- Ды так i так, - адказвае бацька. - Хоча багаты сусед адабраць у нас карову. Пайшлi мы зь iм да пана на суд. А той загадаў нам тры загадкi. Хто з нас адгадае, таму i карова застанецца. Дзе-ж мне адгадаць тыя загадкi!

- А якiя, тата, загадкi? - пытаецца дачка. Бацька сказаў.

- Нiчога, тата, ня турбуйся, - кажа дачка. - Кладзiся спаць. Ранiца за вечар мудрэйшая, заўтра што-небудзь прыдумаем.

А багаты прыйшоў дадому i радуецца.

- Ну, баба, карова будзе наша! Трэба нам з табою толькi адгадаць тры загадкi: што на сьвеце сыцей, што саладзей, i што шпарчэй?

- Вось, дзiва! - усьмiхнулася жонка. - Тут i адгадваць няма чаго. Сыцей за нашага рабога парсюка нiкога на сьвеце няма. Саладзей за лiпавы мёд ад нашых пчол таксама няма нiчога. А шпарчэй за нашага гнядога жарабца нiхто ня зможа бегчы: ён-жа як памчыцца, дык i вецер не дагонiць!

- Праўда, - згадзiўся мужык, - так я i скажу пану.

Назаўтра прыходзяць бедны з багатым да пана.

- Ну, што, адгадалi мае загадкi? - пытаецца пан.

Багаты выйшаў наперад:

- Ды тут i адгадваць няма чаго: няма нiкога i нiчога на сьвеце сыцей за майго рабога парсюка, саладзей - за лiпавы мёд ад маiх пчол i шпарчэй - за майго гнядога жарабца.

- А ты, - пытаецца пан бедняка, - адгадаў?

- Адгадаў, пане: няма нiчога сыцей за зямлю, бо яна ўсiх кормiць; няма нiчога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а засьнеш дык i забудзешся; i няма нiчога шпарчэй за людзкiя думкi, бо сам ты яшчэ тут, а думкi ўжо далёка-далёка...

Правiльна адгадаў бядняк! Прышлося пану прысудзiць яму карову.

- Хто гэта цябе навучыў так адказваць на мае загадкi? - пытаецца пан у бедняка.

- Мая дачка-сямiгодка.

Зьдзiвiўся пан: ня можа таго быць, каб такая малая беднякова дачка адгадала яго загадкi! I захацелася яму паглядзець на разумную дзяўчынку. Прыехаў ён аднойчы да бедняка, а той якраз з жонкаю ў полi быў. Сустрэла пана беднякова дачка-сямiгодка.

- Дзяўчына, - пытаецца пан, - да чаго мне коней прывязаць?

Паглядзела дзяўчынка на санi i калёсы, што стаялi на дварэ, i кажа:

- Можаш да зiмы прывязаць, а можаш i да лета.

Пан i вочы вылупiў: як гэта можна коней прывязаць да зiмы або да лета? Сьмяеццца, вiдаць, зь яго гэтае дзяўчо?

- Ну, хоць да саней прывяжы, а хоць да калёс, - растлумачыла дзяўчынка.

Бачыць пан: беднякова дачка сапраўды надта разумная. Ня гонар гэта пану. Дачуюцца людзi, што яна разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтку ўцякай.

Пагаварыў пан зь дзяўчынкай i паехаў, а ёй сказаў, каб увечары бацька да яго прыйшоў.

Прыйшоў увечары бядняк да пана.

- Нiчога, - кажа пан, - разумная твая дачка. Але я ўсё-ж разумнейшы.

Даў пан бедняку рэшата яек.

- На, - кажа, - занясi дачцы i скажы, каб яна пасадзiла на iх квактуху i вывела мне да заўтра куранят на сьнеданьне. А ня зробiць гэтага - загадаю бiзуноў даць.

Прыйшоў бацька дахаты засмучаны. Сеў на лаве i плача.

- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.

- Ды вось, дачушка, бяда якая: загадаў табе пан новую загадку.

- Якую?

Бацька паказаў дачцы рэшата зь яйкамi.

- Сказаў, каб ты на гэтыя яйкi квактуху пасадзiла i вывела куранят да заўтра яму на сьнеданьне. Хiба-ж гэта можна зрабiць?