Читать интересную книгу Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке) - неизвестен Автор

- Што скажаш, каток? - пытаецца цар.

- Так i так, - кажа кот Максiм, - прыслаў табе мой гаспадар пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi новы гасьцiнчык.

- Добра, - кажа цар.

Прыйшоў у хлеў, глядзiць, а там ваўкоў лiкам-нялiчана: i ў загарадках поўна набiта i яшчэ пад страхою, на вышках, процьма.

Загадаў цар ваўкоў пабiць, усiм слугам футры пашыць, а кату кажа:

- Перадай пану Глiнскаму-Папялiнскаму: няхай сам да мяне ў госьцi прыедзе.

Прыбег кот дахаты ўночы, задыхаўшыся. Пачаў тармасiць гаспадара. Ледзьве дабудзiўся.

- Уставай, - кажа, - я ад цара прыйшоў.

Раскатурхаўся сяк-так Глiнскi-Папялiнскi, пытаецца:

- Што цар сказаў?

- Сказаў, каб ты сам да яго ў госьцi ехаў.

Пачухаў Глiнскi-Папялiнскi патылiцу:

- У чым-жа я паеду? Я-ж голы, як бiзун.

- Нiчога, - кажа кот, - што-небудзь прыдумаем.

Сабралiся яны i бягом пабеглi да цара.

Бягуць, бачаць - недалёка ля гасьцiнца цэлае войска салдат сьпiць. Кот спынiў гаспадара.

- Пачакай, - кажа, - тут.

А сам крадкам пайшоў да войска. Назьнiмаў у сонных салдат шапак i напакаваў iмi два мяхi. Адзiн мех на плечы ўськiнуў, другi гаспадару даў. I пайшлi сабе далей.

Падыходзяць да рэчкi. Кату пiць захацелася. Паставiў ён мех ля мосту, гаспадара за каравульнага пакiнуў, а сам палез у рэчку ваду пiць. Напiўся вады, бачыць - паўзе рак у нару. Кот схапiў яго за вус i выкiнуў на бераг.

Рак пачаў прасiцца:

- Пусьцi мяне ў ваду. Можа, я табе таксама якую-небудзь службу саслужу.

Кот падумаў i кажа:

- Якую-ж ты мне можаш саслужыць службу?

- У вадзе, - кажа рак, - любую. Загадай, што хочаш, усё зраблю.

- Падкапай да ранiцы маставыя слупы, - загадаў кот.

- Добра, - кажа рак. - Гэта я магу.

Пусьцiў кот рака, i той адразу-ж ухапiўся за работу.

- А ты, - кажа кот Марцiну, - як толькi абвалiцца мост, раськiдай шапкi па вадзе i чакай мяне тут.

Сказаў кот гэтак, пераскочыў цераз мост ды пабег да цара ў палацы.

Прыбягае, дакладвае цару:

- Так i так, ваша вялiчаства-вымператарства... Ехаў да цябе ў госьцi мой гаспадар, пан Глiнскi-Папялiнскi, ды бяда здарылася: мост зламаўся, уся яго пяхота i коньнiца патапiлася, адзiн ён застаўся голы, бо абмундзiраваньне з вадою сплыло...

Тут цар сеў у карэту, ката з сабою пасадзiў, прыехаў да маста. Глядзiць, i праўда: толькi шапкi ад войска па вадзе плаваюць.

Паспачуваў цар пану Глiнскаму-Папялiнскаму ды загадаў лепшым сваiм краўцом i шаўцом пашыць яму новае абмундзiраваньне.

Як бачыш пашылi краўцы i шаўцы новае абмундзiраваньне. Адзеўся Глiнскi-Папялiнскi, прыхарашыўся i паехаў з царом у палацы.

Пагаманiў зь iм цар, пачаставаў, а потым i кажа:

- А цяпер хацеў-бы я паглядзець твой маёнтак: калi ты i праўда такi багаты, дык аддам за цябе дачку.

Спужаўся Глiнскi-Папялiнскi: якое-ж ён багацьце пакажа цару? Увесь яго маёнтак - адна глiняная печ, ды i тая развалiлася.

Пачуў пра гэта кот Максiм. Паклiкаў ён свайго гаспадара ўбок i шэпча яму:

- Ня бойся! Усё добра будзе.

Запраглi царскiя канюхi самых лепшых коней у самую лепшую карэту. Сеў цар у карэту i паехаў. А кот наперадзе пабег - дарогу паказваць.

Едзе цар, едзе, пад'яжджае да маёнтку Зьмея Гарынавiча. Кот наперадзе бяжыць. Бачыць: пастухi вялiкую чараду кароў пасуць. Падбягае ён да пастухоў.

- Чые вы? - пытаецца.

- Зьмея Гарынавiча.

Кот натапырыў вусы, грозны стаў:

- Не кажыце нiкому, што вы пастухi Зьмея Гарынавiча, а кажыце - Марцiна Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

Сказаў так кот Максiм i пабег далей. Сустракае вялiкую чараду коней. Падбег да канюхоў i пытаецца:

- Чые вы, канюхi?

- Зьмея Гарынавiча.

- Не кажыце, што вы Зьмея Гарынавiча, а кажыце - пана Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

Тым часам царская карэта з громам пад'ехала да пастухоў.

- Чые вы? - пытаецца ў iх цар.

- Пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага, - адказваюць пастухi.

- О, - дзiвiцца цар, багаты пан Глiнскi-Папялiнскi!

Гэтак-жа адказалi i канюхi.

Пакуль цар ехаў, кот прыбег у двор Зьмея Гарынавiча. Убачыў самога Зьмея i крычыць.

- Хавайся, Зьмей Гарынавiч! Едзе Гром зь Пяруном - ён цябе заб'е i на муку сатрэ.

Спужаўся Зьмей Гарынавiч:

- Куды-ж мне схавацца?

Кот паглядзеў i ўбачыў вялiкае дуплё ў старой лiпе.

- Лезь хутчэй сюды! - кажа Зьмею.

Залез Зьмей у дуплё, а кот забiў дуплё паленам ды яшчэ i глiнаю замазаў. Потым пабег да Зьмеевых слуг.

- Чые вы? - пытаецца.

- Зьмея Гарынавiча.

- Не кажыце нiкому, што Зьмея Гарынавiча, а кажыце, што пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага. Бо за мною ляцiць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

- Добра, - кажуць напалоханыя слугi.

Прыехаў цар у маёнтак Зьмея Гарынавiча. Слугi кiнулiся сустракаць яго.

- Чый гэта маёнтак? - пытаецца цар.

- Пана Марцiна Глiнскага-Папялiнскага! - у вадзiн голас адказалi слугi.

- Ну, што-ж, - кажа цар, - сапраўды багаты пан Глiнскi-Папялiнскi. Аддам за яго дачку.

Тут цар вярнуўся ў свае палацы, паклiкаў музыкаў i загадаў iграць вясельле.

Усяго там было: хто хацеў, тое пiў i еў. I я там быў, еў i пiў, па барадзе цякло, а ў роце ня было.

АБ ДУРНЮ I ЗАЛАТЫМ ПТАХУ

Было ў ваднаго чалавека трох сыноў: двух разумных, а трэйцi - дурны. Старэйшы ўмеў на скрыпцы йграць, серадольны - на дудцы, а найменшы - дурны, усё, седзячы на печы, лучыну стругаў. Вырасла ў таго гаспадара ў садочку яблынка, а на ёй расьлi залатыя яблычкi. Аднаго разу агледзiлi яны, што кажнаю ноччу не ставала аднаго яблычка. Выправiў бацька старэйшага сына пiлнаваць, а ён прыставiў драбiнку да яблынi i йграе сабе ды йграе. Адно-ж на ранiцу яму спаць захацелася, ён задрамаў, а тымчасам нешта зашумела. Прачнуўся, аж нiдзе нiчога няма, толькi яблычка не стае. Пайшоў ён да бацькi змаркоцiўшыся, што не дапiльнаваў.

На другую ноч серадольны кажа:

- Пайду ўжо я, я дапiльную.

Як прыйшла другая ноч, пайшоў ён iз сваёй дудкай, сеў на драбiнцы ды йграе сабе на ўсякiя лады. Грае ён так, грае, ледз узыйшла зарнiца, а яму спаць захацелася; ён задрамаў, аж чуе скрозь сон, што нешта зашумела. Пакуль ён прачнуўся, iзноў аднаго яблычка няма. Брыдка й яму iсьцi ў хату, што не дапiльнаваў яблычка.

А ўжо той дурны кажа:

- На чым стану то стану, а такi мушу дапiльнаваць залатых яблычкаў. - Усе толькi ўсьмiхнулiся на тую гутарку.

Прышла трэйцяя ноч, дурны, такi ўжо рызыкоўны, выбiраецца ўжо на драбiну, набраў iз сабою лучыны ды й пачарапкаўся якраз на яблынку. Стругае ён сабе, стругае ды й падсьпеўвае. Ледзь пачало на сьвет займацца, аж чуе шчэ здалёк, што нешта шумiць. Прытаiўся ён на драбiнцы, ажно-ж залаты птах вялiкi, большы за жураўля, ляцiць проста на залаты яблычак. Птах да яблынкi, а ён яго - цап за хвост. Птах вырваўся i яблычка ня ўкраў, толькi тры пярынкi засталося ў дурнога ў руцэ. Бяжыць ён з радасьцю ў хату:

- А што, цi-ж не казаў, што дапiльную. Хоць птушку й упусьцiў, але пер'е якое маю i яблычкi ўсе.

Браты, як кроўю пазалiвалiся ад сораму, што дурны славы даканаў. I давай тут старшы брат казаць:

- Ну, браткi, паеду я ў сьвет шукаць гэтае птушкi.

Узяў адну пярыну iз сабою, набраў грошай на дарогу i ўсяго, што было патрэбна, прывязаў мечык, сеў на каня ды й паехаў. Прайшло ўжо шмат часу - анi птушкi, анi брат старэйшы не варочаецца. Тады серадольны й кажа:

- Ну, паеду-ж я ўжо шукаць i брата i птушкi.

Набраў i той усяго ўсялякага, прывязаў мечык, сеў на каня ды й паехаў. Жджэ бацька, жджэ год i другi, а тут анi птушкi, анi сыны не варочаюцца. Ажно-ж аднаго разу, стругаючы лучынкi, аказваецца дурны:

- А што-ж, татку, анi хлапцоў нашых, анi птушкi няма, трэба ўжо мне выбiрацца ў дарогу.

Бацька падумаў сабе:

- Iдзi! Няма тых разумных, то няхай i цябе, дурнога, ня будзе.

Дурны нiчога iз сабою ня браў: анi грошай, анi яды, толькi ўзяў трэйцюю пярынку, кiй у руку, ножык прывязаў да пояса, той самы, каторым ён лучынкi стругаў, ды й пайшоў пехатою. Iдзе ён сабе ды йдзе, ужо й ноч надыходзiць, аж бачыць, ляжыць пры дарозе конь здохлы. Нiчога ў iм у сярэдзiне ня было, толькi хрыбеты наставiлiся. Спынiўся гэта дурны, паўглядаўся на каня i думае сабе:

- Легчы спаць на полi, то холадна будзе на ветры; прасiцца да каго нанач, шчэ ня прымуць, улезу ў гэты тулаб ды й буду ў iм спаць, як на печы ў таткавай хаце. Улез ды й зараз заснуў. Сьпiць ён сабе спакойна, аж чуе, што нехта яго хату торгае. Зiрнуў ён праз скабы, аж гэта ваўчыца цягае гэтага каня i каля яе ваўчанятка маленькае: яна грызе, а яно сабе бегае ды нюхае i ўбегла ў сярэдзiну, дзе ляжаў дурны. Як яно ўбегла, дык ён - цап за яго, а ваўчыца давай прасiць ды малiць:

- А мой ты, - кажа, - такi, а мой ты сякi, зраблю табе, што захочаш, адно аддай мне маё дзiця!

Дурны-ж кажа:

- Мне нiчога ня трэба, толькi скажы ты мне, дзе жыве залаты птах, што ў майго бацькi яблычкi краў?

- I скажу табе, - кажа, - i завяду, толькi пасядзi ты тут крышачку, пакуль я сваё дзiця да гнязда завяду i сама вярнуся.

- Ну, - кажа дурны, - добра, пачакаю, толькi не марудзь, - i аддаў ёй тое воўчанятка.

Як ваўчыца сказала, так i зрабiла. Прыйшоўшы да яго кажа: