Лондон Джек
Мечаны (на белорусском языке)
Джэк Лёндан
Мечаны
Пераклад: Уладзiмiр Чаркас
Цяпер я не вельмi высокай думкi пра Стывена Макея, хоць быў час, калi я кляўся яго iмем. Я любiў яго некалi, як свайго роднага брата. А цяпер, калi давядзецца зноў сустрэцца з iм, я за сябе не ручаюся. У мяне проста ў галаве не месцiцца, як чалавек, з якiм я дзялiў харч i коўдру, з якiм перабiраўся на сабаках цераз Чылкуцкi перавал, мог зрабiць такую подласць. Я заўсёды лiчыў Стыва чэсным хлопцам, добрым таварышам, у натуры ў якога не было нi кроплi помслiвасцi цi злосцi. Не, больш нiколi не буду давярацца свайму ўменню разбiрацца ў людзях. Вы папытаецеся чаму? Таму, што я выхадзiў гэтага чалавека, калi ён трызнiў у тыфознай гарачцы, мы разам здыхалi ад голаду каля вытокаў Сцюарта, ён выратаваў маё жыццё на Малым Ласосе; i пасля ўсяго гэтага, пасля столькiх разам пражытых гадоў адно, што я магу сказаць пра Стывена Макея, - паганца такога я яшчэ не сустракаў.
Мы выправiлiся на Кландайк восенню 1897 года ў час "залатой лiхаманкi", але выйшлi вельмi позна i не паспелi перабрацца цераз Чылкуцкi перавал да замаразкаў. Мы ўжо прайшлi кавалак дарогi, цягнучы на сабе наш рыштунак. Пайшоў снег. Мы вымушаны былi купiць сабак, каб прадоўжыць наша падарожжа на нартах. Так i трапiў да нас той самы Мечаны. Сабакi тады былi дарагiя, i за Мечанага мы заплацiлi сто дзесяць даляраў. На выгляд ён быў варты гэтых грошай. Я кажу "на выгляд", бо ён быў самы прыгожы сабака, якога я калi-небудзь бачыў на сваiм вяку. Важыў ён шэсцьдзесят фунтаў i меў усе якасцi добрага ездавога сабакi. Мы нiяк не маглi вызначыць яго пароду. Ён не быў нi лайкай, нi мэлмутам, нi эскiмоскiм сабакам; ён падобны быў на iх усiх i ў той жа час - нi на кога. Было ў iм нешта i ад эўрапейскага сабакi: на адным баку ў яго сярод жоўта-рыжых i папялiста-белых узораў красавалася чорная, быццам вугаль, лапiна велiчынёю з патэльню. За гэтую лапiну мы i далi яму мянушку Мечаны.
Сабака быў сапраўдны прыгажун. Калi ён быў у форме, мускулы выпiналiся пад скурай. На ўсёй Алясцы не знайсцi было здаравейшага i разумнейшага на выгляд сабакi. Даволi было толькi зiрнуць на Мечанага, каб вызначыць, што ў запрэжцы ён зможа цягнуць за трох сабак адной з iм вагi. Можа, ён i мог, але ж я нiколi гэтага не бачыў. Розум яго скiроўваўся не на гэта. Вось красцi ён умеў дасканала. Мечаны вызначаўся адной вельмi агiднай асаблiвасцю: ён заўсёды ўгадваў, калi прадбачыцца работа, i заўсёды ўмеў уцячы ад яе. У яго быў нейкi незвычайны талент - своечасова згубiцца i своечасова знайсцiся. Але як толькi даходзiла да работы, Мечаны зусiм трацiў кемлiвасць i ператвараўся ў бездапаможную, дрыжачую, як кусок студзеня, скацiну, - сэрца аблiвалася крывёю ад жалю да яго.
Iншы раз мне думаецца, што прычына гэтага зусiм не тупасць. Магчыма, Мечаны таксама, як i некаторыя людзi, якiх я ведаў у свой час, быў занадта разумны для таго, каб працаваць. Я не здзiўдюся, калi пры ўсёй яго кемлiвасцi, ён проста ашукваў нас. Магчыма, ён добра памеркаваўшы, вырашыў, што лепей няхай сяды-тады налупцуюць, чым штодзень працаваць, хоць i не лупцуюць. На такiя прыкiдкi ў Мечанага розуму хапiла б.
Ведаеце, бывала, сяду, зiрну яму ў вочы i такiм розумам яны свецяцца, што ў мяне пачынаюць мурашкi па спiне бегаць i дрыжыкi бяруць. Нават не магу словамi выказаць, якiм розумам яны свяцiлiся. Гэта вышэй за ўсякiя словы. Я бачыў гэта - вось i ўсё тут. Глянуць Мечанаму ў вочы iншы раз было тое самае, што зазiрнуць у чалавечую душу. Тое, што бачыў я тамака, пужала мяне i нараджала ў маiм мозгу розныя думкi пра перасяленне душ i пра ўсякае глупства. Не паверыце, але я адчуваў нешта вельмi важнае ў вачах у гэтай жывёлiны; у iх была нейкая думка, якую мне было цяжка зразумець, бо я не дарос да яе разумення. Як бы там нi было (ведаю, што выстаўляю сябе на смех) гэтыя вочы збiвалi мяне з панталыку. Нават не магу прыблiзна вызначыць, што бачыў я ў гэтых вачах. Гэта не быў копер або святло: нешта рухалася ў той час, калi самi вочы аставалiся нерухомыя. Я дапускаю, што я, нават не бачыў, як яно рухалася, проста я адчуваў гэта. Выразнасць, экспрэсiя - вось што гэта было такое. I я не мог працiвiцца. Не, хутчэй гэта было нешта адметнае ад простай выразнасцi. Не ведаю дакладна, што гэта магло быць, але яно выклiкала пачуццё роўнасцi. Не сентыментальнага падабенства, не. Гэта было, хутчэй, пачуццё роўнасцi. Тыя вочы нiколi не прасiлi, як, напрыклад, вочы аленя. У iх быў выклiк. Не, гэта быў не ваяўнiчы выклiк, а проста сцвярджэнне роўнасцi. Не думаю, што сцвярджэнне рабiлася знарок: усё было натуральна. У яго паглядзе было штосьцi, штосьцi там свяцiлася. Нават не свяцiлася, а паяўлялася. Ведаю, што мялю лухту, але ж калi б вы зазiрнулi ў тыя сабачыя вочы так, як глядзеў у iх я, вы б усё зразумелi самi. Стыў у вачах Мечанага адчуваў тое самае.
Аднойчы я паспрабаваў забiць Мечанага - карысцi ад яго не было нiякай. Але я не змог зрабiць гэтага. Я павёў яго ў кусты, а ён цягнуўся за мною паволi i неахвотна. Ён ведаў, што гэта ўсё значыла. Я спынiўся ў зручным месцы, наступiў на вяроўку i выцягнуў свой вялiкi кольт. Сабака сеў i глядзеў на мяне. Паверыце, ён не прасiў лiтасцi. Ён проста глядзеў. Я ўбачыў, што ў яго ў вачах паявiлася нешта недаступнае, iменна паявiлася. Я не бачыў гэтага, я адчуваў, што вочы ў Мечанага напоўнiлiся нечым недаступным для майго разумення. Я разгубiўся. Забiць яго было ўсё роўна, што забiць смелага чалавека, якi глядзеў спакойна ў дула пiсталета, нiбы пытаючыся: "Ну, хто з нас струсiць?" Ды яшчэ мне здавалася, што вось-вось я ўлаўлю ў яго ў вачах тое недаступнае. Замест таго каб нацiснуць на спускавы кручок, я анямеў, ловячы тое недаступнае. Яно было блiзка ад мяне, блiскала ў яго вачах. А потым забiваць было позна. Я спалохаўся. Мяне калацiлi дрыжыкi, зрабiлася млосна. Я бездапаможна апусцiў рукi i глядзеў на сабаку, а той глядзеў на мяне, пакуль я не адчуў, што вар'яцею. Хочаце ведаць, што я зрабiў? Я кiнуў пiсталет i пабег да лагера. Сэрца маё сцiснулася ад страху.
Стыў смяяўся з мяне. Але праз тыдзень я прыкмецiў, як Стыў павёў Мечанага ў лес, пэўна, з тым самым намерам. Ён вярнуўся адзiн, а трошкi пазней за iм прыцягнуўся Мечаны.
Як бы там нi было, але Мечаны нi за што не хацеў працаваць. Мы наскрэблi сто дзесяць даляраў, каб купiць яго, а ён адмаўляўся працаваць. Ён нават не хацеў нацягваць пастронкаў. Спачатку, калi Мечанага першы раз запрэглi, Стыў угаворваў яго, а сабака толькi крыху сцепануўся. Але пастронкаў так i не нацягнуў. Сабака спакойна стаяў, пахiстваючыся з боку ў бок. Тады Стыў сцебануў яго пугай, i сабака завыў - працяжна, па-воўчы. Гэта вывела Стыва з сябе, i ён сцебануў Мечанага некалькi разоў запар. Я не вытрываў, выбег з палаткi i кiнуўся да iх. Я сказаў Стыву, што ён быў вельмi жорсткi з Мечаным. Тут мы са Стывам крыху паспрачалiся, упершыню за ўвесь час нашага падарожжа. Ён кiнуў пугу на снег i адышоўся раззлаваны. Я падняў пугу i падышоў да санак. Не паспеў я махнуць пугаю, як Мечаны задрыжаў, захiстаўся i сцiснуўся ад страху, а пасля першага ўдару ён завыў, нiбы той грэшнiк у пекле. Потым ён павалiўся на снег. Я пагнаў астатнiх сабак, i яны пацягнулi яго за сабою. Я сцябаў яго пугаю. Мечаны перавярнуўся на спiну i шаргацеў па снезе, матляючы ў паветры ўсiмi лапамi i скавычучы, нiбы яго прапускалi праз мясарубку. Вярнуўся Стыў, пасмяяўся з мяне. Мне нiчога не заставалася, як папрасiць прабачэння за свае словы.
Прымусiць Мечанага працаваць было немагчыма. Але ён быў самы вялiкi абжора, якога я калi-небудзь бачыў сярод сабак. Дый ён быў спрытны злодзей. Нам нiколi не ўдавалася перахiтрыць яго. Не раз мы снедалi без бекону, бо Мечаны ўмудраўся паснедаць раней за нас. Менавiта з-за яго мы ледзь не памерлi з голаду ў вярхоўi Сцюарта. Ён заўсёды знаходзiў спосаб прабрацца да нашых мясных запасаў, i чаго не мог з'есцi ён, даядала гуртам уся запрэжка. Мечаны краў усюды. Ён быў нястомны сабака, заўсёды дзелавiта соваў свой нос ва ўсе справы цi спяшаўся куды-небудзь з дзелавым выглядам. Не было вакол нiводнага лагера ў радыусе пяцi мiль, на якi Мечаны не ўчынiў бы набегу. Але горай за ўсё было тое, што людзi, у якiх краў Мечаны, знаходзiлi нас i патрабавалi заплацiць за яго "сталаванне", i гэта было справядлiва: такi закон у гэтых мясцiнах. Нам было вельмi цяжка, асаблiва ў першую нашу зiму на Чылкуцкiм перавале, калi мы зусiм збяднелi, выплачваючы за бекон i шынкi, якiх самi нiколi не елi.
Мечаны мог i бiцца. Ён мог рабiць усё, толькi не працаваць. I вось гэты самы лянiвы сабака быў важаком усёй запрэжкi. Ён трымаў усiх сабак у пастаянным страху, i заўсёды было два цi тры сабакi са свежымi меткамi яго iклаў. Але Мечаны быў не проста забiяка. Ён не баяўся нiякай чатырохногай iстоты. Я бачыў аднойчы, як ён без дай прычыны кiнуўся на чужую запрэжку i раскiдаў усiх сабак.
Я казаў ужо, якi ён быў абжора. Неяк застаў я яго, калi ён жор пугу. Слова гонару. Ён пачаў з кончыка, i, калi я ўбачыў гэта, ён ужо дабраўся да ручкi i не пераставаў грызцi.
Але ж нягледзячы нi на што Мечаны быў прыгажун. У канцы першага тыдня мы прадалi яго за семдзесят даляраў атраду коннай палiцыi. Сярод iх былi вопытныя паганятыя, i мы думалi, што да таго часу, калi Мечаны пройдзе шэсцьсот мiль, да Доўсана, ён стане добрым запрэжным сабакам. Я кажу "мы думалi", бо наша знаёмства з Мечаным тады толькi пачыналася. Потым у нас не хапала смеласцi "думаць", калi гаворка iшла пра гэтага сабаку.
![Электронная Библиотека [Русские Книги] 📚 Читать На КулЛиб](/templates/read-books/images/no-cover.jpg)