Читать интересную книгу I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

Шыбую да моста - можа яна там. Не, няма. Няма нi яе, нi гусей, нi хлапчукоў. Яны купалiся, калi пякло сонца, цяпер-жа яно нiзкае i купаньне скончылася. Можа яна на астраўку з гусямi? Але нашто яна мне? Не, мне яна патрэбная. З яе я зрабiў сабе казку. Ад гэтай казкi харашэе мая душа, ясьнее, расьце, удасканальваецца. Але што гэта я пляту? Гэта-ж зусiм ня тое, што я хачу сказаць. Гэта-ж лiтаратура, а лiтаратурай ня выкажаш душы, усё будзе толькi прыблiзным, а, значыцца, несапраўдным. Будзе лiтаратура. У мяне няма адзiных, сапраўдных слоў. Усё гэта толькi цьмяны адбiтак iх. Я ня люблю сябе за сваю няздольнасьць адтварыць найменшы рух свае душы i можа таму, што не магу гэты рух улавiць i ўсьведамiць. Ты хочаш быць абсалютна праўдзiвым, хочаш сказаць пра сябе ўсю, поўную праўду, а ня можаш - усё-ткi нешта хаваеш. Баiшся гэтай поўнай праўды. Думаеш, калi скажаш, тады ўжо ня будзе цябе, гэта будзе ўжо нехта iншы, ня той, кiм ты сябе выстаўляў, цябе разлюбяць i пакiнуць, ты проста перастанеш быць чалавекам. Няўжо чалавеку трэба маскавацца, каб быць чалавекам? Думаю, што так. Я, напрыклад, адкрыты чалавек, нават больш, чымся трэба, i таму часта станаўлюся лёгкай здабычай iншых. У кожным разе, усё, што я цяпер пiшу - гэта толькi напоўпраўда. Поўная тады, калi я выварачваю сябе, крытыкую, адмаўляю сябе, не баючыся паказаць самае адмоўнае ў сабе.

Я ў нашым "Цэнтры". Тут сёньня пуста. Праўда, Сельпо адчынена - iдзе рэвiзыя. Цi дакладней, капэратар рыхтуецца да рэвiзыi, зводзiць канцы з канцамi, махлюе, хоча, калi прыедуць рэвiзоры, выкруцiцца, паказаць, што ў яго ўсё чыста-гладка. Тут-жа i фiнагент - дапамагае. Гэты ўбачыў мяне. Выходзiць.

- Шкадую цябе, таму i гавару. Чуў, што ты ня ўправiўся з "Лiстом Сталiну". Кажуць, каб не Вяркееў, быў-бы поўны правал. Сход быў-бы сарваны i нiякiх подпiсаў пад "Лiстом" ня было-б Гавораць, ты чытаў "Лiст", а сход сьмяяўся. Нейкi ты нехлямяжы... I чаго ты тырчыш тут? Ня змываешся? Не разумею.

Адбрыў i пайшоў назад, у лаўку. Адкуль ён даведаўся пра той сход? Вяркееў цюкнуў?

Сонца зьнiжаецца павольна, але прыкметна. Калi пастаiш з хвiлiну цiха, бачыш, што яно асядае. Вятрак на ўзгорку ўвесь у золаце. Гарыць. Як падсьвечаны. Цiха стаяць задумнай сьцяною на левым баку рэчкi жыты. Вечарэе i ўсё супакойваецца.

Да Вусцiна не пайду. А куды? Дахаты? Не. Праходжу паўз Дусiну хату. Забачыўшы мяне, стукае ў шыбiну ейная мацi i рукою паказвае, каб я зайшоў. Заходжу - прыехаў Ягор. Два гады ня бачыў яго, з таго часу, як ён паехаў у Вiцебск, у ФЗУ. Вiтаемся. Але хто гэта яшчэ з iм? Ягор, радасны, вясёлы, знаёмiць мяне. Яна называе сябе Эмай. Значыць, ня тутэйшая - гарадская. У нас такiх iмёнаў няма i ня можа быць. Хачу дзеля ветлiвасьцi сказаць нешта "Эме", але не магу - ня выходзiць. Я не чакаў тут нiякай Эмы.

- Праходзь, праходзь, даражэнькi, - гаворыць мне Дусiна мацi. - Я-ж табе казала, што прыедзе наш Ягорка, дык, бачыш, i прыехаў. I не адзiн, бачыш, а i з нявестай - свадзьбу будзем спраўляць. Яны-ж зразу i ад'яжджаюць. Прыехалi паказацца нам, старым, а там i наўцёкi. Во як, мой ты даражэнькi. Хацелi толькi запiсацца ў сельсавеце, а я не - свадзьба! Была-б царква, дык i ў царкву... Ды што ета я загаварылася? Праходзьце, чаго ета мы ў парозе стаiм? Каб-жа я знала, лiтру купiла-б. Цяпер ужо лаўка закрыта. Ты недзе, стары, прыхаваў... Ёсьць у цябе недзе бутылка якая? Гналi-ж нядаўна. Ня выпiў-жа ўсю.

Эма загаворвае з бацькам Ягоркi, прыглядаецца да Дусi. Ягор дастае з свайго куфэрку нейкiя рэчы - падарункi для мацi i бацькi. Я стаю i гляджу. Дуся чакае, што дасьць "брацiк" ёй.

- Табе дасьць нешта Эма.

Эма выцягвае з свайго "багажу" (яны яшчэ не распакавалiся) прыгожую блюзку:

- Надзень-ка, цi падыйдзе.

- Ськiнь-жа перш кашульку, - сказала Дусi ейная мацi.

Дуся ня слухаецца.

- Ну пасьля прымераець. Саромiцца Масеевiча. Грудкi вунь пайшлi ўжо, сказала Хiма.

Узяла з рук Эмы блюзку, павесiла ў шафе. Захадзiлася па хаце, пачала, сьпяшаючыся, рыхтаваць - i тое, i другое, i трэцяе, накрываць на стол, садзiць гасьцей, у тым лiку i мяне. Ейны "стары" дастаў з падпольля дзьве бутэлькi "сiвухi", свайго вырабу самагонку. Запалiлi вiсячую над сталом лямпу. Сьвятло ўпала на белы, чысьцюсенькi абрус, настала сьвята. Хiма ўжо ўсiх усадзiла за стол, толькi я стаю - мне трэба дахаты, мяне там чакаюць. Гадаюць, дзе я? Што са мною? Не вячэраюць - ждуць мяне. А мяне тут садзяць. Дусiна мацi ўгаворвае мяне, я аднекваюся. Я мусiў-бы быць ужо дома. Стаю, не саджуся за стол. Няўгледна Дуся (дзiўна, я называю яе ўжо Дусяй i мне стала гэта падабацца) пасьпела ўжо надзець блюзку, што ёй падаравала Эма, i цяпер, седзячы за столом, уся зiхцiцца, прычэсаная, зыркая, радасная. Хiма ўсё-ткi ўгаварыла сесьцi мяне за стол i якраз усадзiла мяне побач Дусi. Насупраць мяне, праз стол, сядзiць Эма, Дусiн бацька з Ягоркам сядзяць на покуце. Дусiна мацi пачала падаваць на стол. Сама не садзiлася яшчэ. Сказала, яна прымосьцiцца дзе-небудзь як управiцца, - "кыла сваёй дарагой нявестачкi". Гаспадар налiў у шклянкi гарэлкi - усiм, апрача Дусi. Ёй мацi прынесла малака з белым хлебам, што, вiдаць, прывёз Ягорка з Вiцебску. Выпiлi за прыежджых, за гасьцей. У лiк гасьцей Дусiн бацька залiчыў i мяне. Пiлi ўжо па другой, заядаючы. Я саромiўся, што са мною гэтак блiзка сядзiць Дуся, ня мог з ёю гаварыць. Распачаў гаворку праз стол з Эмай. Ад гарэлкi язык мой разьвязаўся. Эма была радая, што я зачапiў яе - разгаварылася са мною, як-бы з даўнiм знаёмым. Выклала ўсё: i дзе яна нарадзiлася, i хто ейныя бацькi, i дзе яна вучылася, i што яна робiць, i як яна пазнаёмiлася з "сваiм Ягорушкай". Дусiна мацi прысела да яе i ўважлiва слухала, вывучала "нявестачку". Гаспадар гаварыў найбольш з сынам, не забываючы частаваць гасьцей сваiм "першаком", самай моцнай гарэлкай, што iдзе з апарату на самым пачатку. Пазьнейшая гарэлка - гэта адгон. Ён слабейшы. "Пяршак" гарыць, як сьпiрт, адгон - не. Хiма зацягнула на вокнах "гардыны" з мяшка. Стала больш утульна. Хоць гэтая ўтульнасьць пачулася хутчэй ад "першаку". Стол ужо загаманiў, гудлiва, працяжна, голасна. Асаблiва была звонкай Эма, яна заглушала ўсiх, ня слухала, што гавораць iншыя, зьвярталася толькi да мяне, выцягваючы сваю доўгую, белую шыю i кладучыся на стол сваiмi адвiслымi грудзьмi. Глядзела на мяне як-бы спадыспаду - зьнiзу ўгору, на мае грудзi, а ня ў вочы мне. Хiма пазiрала на яе з нейкiм зьдзiўленьнем - думаю, Эма рабiла на яе хутчэй адмоўнае ўражаньне. Я гавару з Эмай, але чую каля сябе Дусю, што, прытаiўшыся, слухала маю з Эмай гаворку i быццам шукала зручнага моманту перапынiць яе. Эма, пабачыўшы, што я станаўлюся няўважлiвым да яе, павярнула сваю гаварыльню да свае сьвякрухi i было вiдаць як Хiма ўжо здаволiлася ёю, сваёю, можна ўжо сказаць, нявесткай: глядзела на яе ўсьмешлiва-ласкава, датыкалася да ейнага пляча рукой, нахiлялася да яе, калi гаварыла ёй нешта на вуха. Ягор, захоплены, выглядала, увайшоў з бацькам у нейкую дзелавую гутарку i не зьвяртаў увагi на iншых. Мяне для яго як-бы ня было. Я ўзяўся за сваю шклянку, пацягнуў яшчэ раз. Адчуў цяплыню. Гарэлка пайшла па жылах. У вушох зашумела. I мне было гэтак добра - ад шуму-дажджу ўнутры, ад таго, што выпiў i ад таго, што побач Дуся. Яна сядзела каля мяне, як пад крылом i, сьцiшаная, маўчала, быццам слухаючы мяне. Ейны бацька (пара-ж яго ўжо назваць) Пiлiп, што дасюль, можна сказаць, не зьвяртаў на мяне нiякай увагi, i, здавалася, быў ня надта задаволены маёй прысутнасьцяй, прывiтаў мяне, быццам толькi цяпер, угледзеўшы мяне за сталом:

- Што там чуваць у тваiм Менску? Там-жа ўсе новасьцi, у нас тут нiчога не пачуеш, - на вайну не заносiцца?

Я сказаў, што не, не заносiцца.

- Ну дык во й вып'ем за тое, што не заносiцца. Пабяруць-жа вас, калi што. I цябе, майго Ягорку, i ўсiх.

Пiлiп ужо быў п'яны. Праз нейкую паўзу загаварыў зноў:

- А ты, чуў, нешта пiшаш у газэты, Масеевiч? Але што ты можаш напiсаць, малакасос? Ты-ж ня ведаеш жыцьця. А выдумаць - што ты можаш выдумаць? Нiчога. А калi й выдумаеш, дык гэта будзе няпраўда. Вы ўсе цяпер пiшаце няпрўду. Хочаш, я табе раскажу адну праўду. Нiдзе - нi ў кнiжках, нi ў газэтах гэтага ня знойдзеш.

I ўжо хацеў быў пачаць...

- Татачка! - закрычэла Дуся. - Зноў пра ката будзеш?

Спалохалася, з мальбою ў вачох, зiрнула на мацi.

- Ды кiнь ты, стары дурань, ката свайго. Людзi абсьмяялi цябе i нас з табою - дражняць катом тваiм.

- Ды я хачу Масеевiчу расказаць, ён гэта ў газэце прапiша, i нас з табою, дура ты гэткая... Вот-жа, Масеевiч, наш кот, можна сказаць...

- Тата! Любенькi! Ня трэба. Ня будзем слухаць! - зноў занепакоiлася Дуся i сваёю даланёй накрыла бацьку рот. - Ня дам табе гаварыць, папачка!

Эма была запярэчыла: "Не мяшайце-ж чалавеку - няхай раскажа". Але Ягор махнуў ёй рукой: "Ня трэба! Сядзi там!"

Ягор найболей цярпеў ад бацькавага ката. Кожны дзень, бывала, калi ён прыходзiў у школу (у Мокрым яшчэ), вучнi пыталiся ў яго нiбы сур'ёзна:

- Ну, колькi ваш кот налавiў сёньня ўночы рыбы пад мостам? Усю прынёс дахаты, цi з'еў i табе нiчога не засталося?

На школьнай дошцы ў класе рысавалi ката, мост, рэчку. Кот апушчае свой хвост у ваду i на яго бярэцца рыба. Пад рысункам надпiсвалi: "Кот-рыбалоў". А побач рысавалi Ягорку з торбай праз плячо, гатовага класьцi злоўленую катом рыбу.