Үглөоникнь баян Бардуунай угытэй Баламджа хоер хоюулаа ерэбэ.
— Энэ Баламджын байт ah а ни унага юундэ абаабши? —
гэбэ.
Бардуунай хэлэбэ: jjfjv]
— Үгээ, мэнни тэргэ унагалха байпан юумэ. Тэргым Н галуулаад ерээ, түлеэиһээ ерэхэдээ. Би тэргээ үхэдөө захяад угөөб: мэдэжэ ябаарай, тэргэм унагалха юм гээд. Мэнии тэргэ унагалаа. Би таняад абааб.
Тайшаа хэлэбэ:
— Би танда гурбан таабари үхэмнц. Тэрэ таабари хэи таанаб, тэрэтнай унагаа абаха. Үглөе ерээд намда хэлэхэт. Иимэнүүд таабари: нэгэниинь: дэлхэй дээрэ юун хурсаб? Хоёртхинь: дэлхэй дээрэ юун таргам? Гурбатхинь: дэлхэй дээ-рэ юун хурданби? Энээнээ таагаад ерэхэт. Үглөө үглөөгүүр ерэхэт.
Гэр гэртээ хариба хоюулаа. Баян Бардуунай гэртээ ошоод,
гурбан хүбүүдтээ хэлэбэ:
— Тайшаа ноён манда иимэ таабари үгөө, таахыемнай, тааг-
ты.
Ехэ хүбүүниинь:
— Би таагааб, — гэбэ, — Дэлхэй дээрэ юун хурсаб? Үгы, манайда тон хурса бриитэб бии, хүүнэй нэгэ ноопо' эрэ дээрынь табихада таһа отолдог юм. Энээнпээ хурса юума хаанаш байха угы.
Барандаа:
— Зүб даа, зүб даа.
Нэгэ таабари таагдаа. Хоёртхинь: дэлхэй дээрэ юун тар-
ганби гээ.
Дунда хүбүүниинь:
— Би таагааб, — гэнэ. — Үгы, манайда нэгэ тон тарган эмэ гахай бии. Ууса дээрээ һуугаад ябана, бодожо шадна үгы.
Энээнһээ тарган юума дэлхэй дээрэ үгы ондоо юума.
— Өө, зүб даа, таагдаа.
Гурбадахн таабаринь: дэлхэй дээрэ юун хурдам?
Бага хүбүүниинь хэлэнэ:
— Би таагааб. Үгы, манайда хүрин зээрдэ морин бии, тон хурдан, хүүни унаад ябахадань шэхээр шууяад һад. ти татана.
— Өе, зүб даа, зүб даа, таагдаа.
Таабаряа таажа дуудаад амарба. Үгытэй Баламджа гэртээ
ерээд ганса басагандаа хэлэбэ:
— Манда тайшаа ноён гурбан таабари үгөө, таахыемнай.
Хайшан гэжэ таахаб даа.
Тиихэдэнь басаганиинь хэлэбэ:
— Баабай, амаржа унтагты, би үглөө танай ошохо хэлээд үхэб, — гэбэ.
Баламджа амаржа унтаба. Үглөө эртэ бодобод. Басаганиинь баабайдаа хэлэжэ угэбэ:
— Дэлхэй дээрэ хурса юунби? Хаанай хуули зарлиг. Хосрт-
хины дэлхэй дээрэ юун тарганби? Дэлхэй тарган. i урбатхниь: дэлхэй дээрэ юун хурданбн? Хүүнэй һанаан хурдан.
Үглввннинь хоюулаа тайшаада ошобо. Баламджа Бардуунай
хоёр. Гайшаагайда ороод баян Бардуунай хоймортонь һууба, угытэй Баламджа үүдэндэнь согсойгоод үбдэг дээрэ Һууба; Тайшаа ноён һураба: щ
— Хэн таагааб таабаряа? — гэжэ.
— Ба таагааб, — гэбэ баян Бардуунай.
— Юун? — гэжэ тайшаа һураба.
— Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, манайда тон хурса бринтэб бия, тэрээнһээ Хурса юумэн дэлхэй дээрэ үгы. Хоёрт-хинь, дэлхэй дээрэ юун тарган бэ гэхэдэ, манайда нэгэ эмэ гахан бии, уусаа даахабэй, ууса дээрээ ябаха юм. Тэрээнһээ тарган юумэ дэлхэй дээрэ байха үгы. Гурбатхинь: дэлхэй дээрҮ юун хурдан бииб гэхэдэ, манайда нэгэ хурин зээрдэ бии, хүүнэй унаад ябахада шэхэн шууяха, һальти татаха юм. Тэрээнһээ хурдан юумэн дэлхэй дээрэ угы..
Тайшаа хэлэбэ:
— Шя Баламджа юун гэжэ таагаабши? Угытэй Баламджа хүл дээрээ бодоод хэлэбэ:
— Дэлхэй дээрэ юун хурсаб гэхэдэ, ноённ хуули, хаанн зарлиг. Хоёртхинь, дэлхэй дээрэ юун тарганби гэхэдэ, макай дэлхэй. Гурбатхинь, дэлхэй дээрэ юун хурданбн гэхэдэ, хуу-нэй һанаан хурдан, — гэбэ.
Тайшаа ноён хэлэбэ:
— Унаган угытэй Баламджынти, таабаряа таагаа Баламджа. Бардуунай, ши юуш таагаагүйш., Унагыень үгэ. Баламджа, углөө манайда ерэхэш. Морёор ерэккэйш, ябагаар ерэхкэйш, > харгыгаар ябаккэйш, хубсаһагүй ерэккэйш, хубсаһатай ерэккэйш, гуйлгагуй ерэккэйш, гуйлгатай ерэккэйш, только ерэһэн " байхаш манайда.
Үглвөниинь Баламджа ерэбэ. Ямаа унаад ерэбэ, харгын да- лай дээгүүр ерэбэ. Хубсаһатайш ерээгүй, хубсаһагүйш ерээгуй, загаһани гүльмөөр орёогоод ерээ. Гуйлгатай ерээгүй, гуйлгагүй 3 ерээгуй. Амида боро шубуу баряад ерээ. Шубуугаа тайшаада, үгэбэ. Тайшаае гартаа абамсаар, шубууниинь ннидтёо: Гуйл-гаш болбогүй, гуйлга үгыш болбогүй. Зай, дуудаба. Тайшаа ноён үшөө хэлэбэ:
— Углөө би танайда ошохоб. Эрэ үхэр һаагаад, эльгэн тараг буреэд байхаш.
Үглөөниинь тайшаа ноён ерэбэ. Баламджа орондоо унтажа хэбтэбэ. Тайшаа ноён газаань ерээд хайхирба. Баламджын басаган гарба.
— Баабайш хаанаб? Юундэ гарнагүйб?
— Үгэй, тайшаа ноён, — гэжэ басаган хэлэжэ байна, — Баабаймнай энэ һүни хүбүүлээд гараха ^аргагүй.
— Эрэ хун хайшан гээд хүбуүлхэб? — гэжэ тайшаа хэлэбэ. щ Тиихэдэнь басаган хэлэбэ:
46
Үгэй, та тайшаа ноён, юу хэлээбта? Эрэ үхэр һаажа,
эльгэн тараг бүрихэ гэжэ.
Тайшаа ноён ама үгэй байшана. Дуудаа. Үглөөниннь, хойто үдэрынь хоёр солдадые эльгээбэ.
— Ошогты Баламджында, ороод үзээд ерэгты, юу хэжэ
байнаб?
Хоёр солдат ерэбэ. Газаань байгаад морин дээрээ һуугаад
хайхирба:
— Морёо хаанһаа уяад орохобибди?
Басаган хэлэбэ:
— Саанатнай өбөл нажар хоёр байха, тэрээнһээ морёо
уяад орогты.
Хоёр солдат бэдэрбэ өбөл нажар хоёрые, юун гээшэ байха
юм хаб гэлсэбэ. Олоогүй. Ороош үгы гэдэргээ ошобо. Та'йшаМ
да хэлэбэ:
— Газаань байгаад морёо хаанһаа уяхабнбди гэһэмнай, саанатнай өбөл нажар хоёр байха, тэрээнһээ уяад орогты гээ. Бидэ олоогүйбда.
— Шарга тэргэ хоёр хэбтээ гү? — гэбэ тайшаа.
— Балархай шарга тэргэ хоёр хэбтэнэ һэн, бидэ мэдэнгүп хүрч ер'ээбди.
Энэ Баламджын басагаар тайшаа ноён бэри хэжэ хүбүүгээ гэрлуүлжэ, угытэй Баламджатай худа ураг боложо жаргаба.
11. СЭСЭН БЭРИ
Урда сагта ганса хүбүүтэй убэгэн эмэгэн
хоёр һууһан юм гэхэ. Нэгэтэбэрии буул-
гажа хүбүүгээ гэр айл болгоод байтараа, нэгэ үглөөгүүр үбэгэ-нэй хониёо буртэхэдэн, нэгэ ямааниин угэй байба ха! Тиихэдэнь убэгЭн хүбүүнэйдээ ошожо, бэридээ хэлэнэ:
— Зай, бэри, нэгэ ямаамнай үгэй байна. Бэдэржэ ерэхэ болоо гээшэ гуш?
Бэрннь зай гэжэ ямаадаа бэдэрхээ ошобо ха. Тнин яба яба-һаар арай гэжэ олоходонь, ямааеын уһанай саада тээ, нэгэ мо-доной оёорто шоно эдижэрхиһэн байхадан, бэри. гэдэргээ шам-дуу ерэжэ, эсэгэдээ хэлэхэ гэхэдээ, түрэдэ Шоно, Уһан, Модой гэжэ нэрэтэй хүнүүдтэ мүргэһэн байһан аад. юунш гэжэ хэлэ-хэеэ ойлгожо ядаба. Байжа байтараа эсэгэдээ хэлэбэ:
— Аба. ойлгооройгты түрэдэ мүргэһэн зоноо нэрэлхэ арга угэй байна. Урадхалайсаана маардагымнай улидаг эдижэрхи-һэн байна, — гэбэ ха.
Тиин түүнһээ хойшо тэрэ бэри ехэ сэсэн бэри>гэжэ тоолог-доо һэн ха.
12. РЕБИИ ХААН
Ребии гэжэ хаан байгаа һэн. Арайш гэжэ хүбүүтэй болоходоо, эрьюу мунхаг хүбүү-тэй болоо һэн. Хаан түриим эжэлжэ шадахойм байна гэжэ, хари гүрэнһээ ханн нухэр бэдэржэ оложо ухиим хадаа гэжэ һа-нана. "Хари гурэн соо тиимэ ухааитай хүмнай олдожо ухэнь ямар бээ?" — гэжэ асууба. Тиигээд юугээ, өөрэёо албата зон соогоо бэдэрхэ гэхэдээ хайшан гэжэ сэсэн, ухаантай үсибүү бэ-дэрхэ бэлэй гэжэ.
Нэгэ талада гаа тэрэ хаанай гүрэн хадатай байһан, хада-яа урда талада гаа ехэ талатай байһан Зон гаа, албата ао-." ниин урда таладаа һуужа байһан. Хойто таладань хадаа юун байһан, талатай байһан, хүүгүй. Тэрэ хада дээрээ гаа ехэ олон юумэ панажа байжа хэбэ, юумэ болони хуу бүтээбэ, һонин хадаа музей гаргажа бэлдэбэ. Тиигээд түүнээ хэжэ дүүргээд лэ, албата зоноо нүүлгэхэ ара таладаа гэжэ тиижэ мэдээлгэнүү-дээ ябуулаа. Тэдэнь яба ябаһаар иүүжэ дуудаха болобо. Нүүл-гэ нүүлгэһээр нүүлгээд лэ, амитан нүүжэ дүүрээ гэжэ амьтанаа нүүһэн хойно (хаандаа) ерэжэ хэлэбэ. Ерэжэ хэлэхэдэнь: "Нэгэ хун юумэ хэлэжэ гараха хун угээмаа даа", — гэжэ һууна. Хада дороһоон гаа, дабаан дороһоон гаа хүн һээр һээр гэлдэбэ. Хүлеэгээд һууна юун гаршархиимааб гэжэ.
Нэгэ у б гон үхэрээ бухаяа унаһаи, нэгэ теэбээн үнеэгээ уна-һан гаршарбэ. Гаршэрхэдээ: "Хаан баабайн бүтээһэн юумэ гэжэ ехэ гоёымхиим даа", — гэжэ эхэ эсэгэ хоёрнии хаража байна. Басаган буруу дээрэһээ буугаагой, буруу дээрээ һуугаад лэ: "Хаан баабай панажа байжа хэһэншье һаа, пара наран хоёри бүтээгээгой һэнштаа, бодон бодон хэһэншье һаа, бодо ямаан хоёри бүтээгээ һэнштаа", — гэжэ. Иижэ хэлээд ябашоо.