Читать интересную книгу Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

Айцэн адчувае, як яго схапiлi за локаць i пацягнулi прэч.

- Давай хутчэй адгэтуль, - чуе Лёйхтэнтрагераў голас, - бо людзям можа стрэлiць у галаву забiць цябе.

РАЗЬДЗЕЛ ДВАНАЦЦАТЫ

У якiм разьдзiраецца вялiкая заслона ў храме, i Агасфэр тлумачыць Iскарыёту, як чалавек, хоць ягоны лёс i вызначаны наперад, тым ня меней сам iм распараджаецца

Праўды ня ведае нiхто, апрача мяне самога й рабi, але ён мёртвы ўсе гэтыя доўгiя гады, а мёртвыя маўчаць.

А дзень быў як нiколi прыгожы; зямля, яшчэ вiльготная ад зiмовага дажджу, пахла ўзаранай ральлёю, лiлеi стаялi ва ўсёй сваёй раскошы, i неба яшчэ не паблякла ад летняй сьпёкi, а цёмным блакiтам скляпенiлася над горадам i храмам. Дзень для жыцьця, а не для сьмерцi; але гэта быў дзень, пярэдадзень сабата, i што павiнна было быць зроблена, павiнна рабiцца сёньня, бо ў дзень сёмы Бог спачываў, i нi адна рука ў Iзраiлi ў гэты дзень не павiнна нават варухнуцца.

Таму такi сьпех. Таму такая бегатня памiж домам Каяфы й домам Iрада й домам Пiлата й раптоўнае народнае апытаньне, хто павiнен жыць, а хто павiнен быць пакараны сьмерцю, гвэрыльера Варава, цi гэты звар'яцелы цар юдэйскi; таму й сьпешныя канфэрэнцыi вучоных законьнiкаў, на iх iшлося пра кампэтэнтнасьць, хто агалосiць прысуд, хто выканае яго, пра нацыянальнае й рэлiгiйнае значэньне, тут сьвятарства, тут тэтрарх, тут акупацыйныя ўлады й да таго ж тая ўпарцiстая зацятасьць рэбэ Ёшуа, бадай нават, татальнае неразуменьне працэсаў у сьвеце, ён бачыў толькi сваё паклiканьне на месца праваруч Бога, i разам з тым сэрца яго было поўнае прадчуваньня й страху. I таму такое цкаваньне, такая падгонка на гару, што давала вельмi мала шанцаў натоўпу пацешыцца зь вiдовiшча. Нейкi дзiвак, якi сам сябе абвясьцiў царом i цяпер мусiць несьцi на сабе свой крыж, якая выдатная нагода для ўсякага роду кпiнаў, тут гумар народа можа выбухнуць беспакарана й стацца прадметам гамонак на многiх вясёлых застольлях, але не, ледзь паяўляецца гэты чалавек, задыханы, спацелы, падганяны кiямi эскорту, вось ужо ён амаль прашкандыбаў, i толькi там, дзе ў яго падгiнаюцца каленi як у перанагружанага асла, можна выкрыкнуць пакеплiвае "асанна!" альбо "слава цару!" альбо: "як ты хочаш выбавiць нас, ты, сын Божы, калi сам сабе памагчы ня можаш!"

I пашкадаваў я цябе, рэбэ Ёшуа, нягледзячы на тваё вялiкае вар'яцтва, i сэрца ў мяне сьцiснулася ў грудзях, калi я ўбачыў, як ты йдзеш да мяне з крыжам на плячах.

I ўбачыў я твой позiрк, калi ты пазнаў мяне каля майго дома, i як дрыжалi твае вузкiя губы, а ты спрабаваў загаварыць, але ўспасобiўся толькi на хрыплы шэпт.

I я падышоў да цябе й сказаў: Як ты бачыш, я з табою ў тваю цяжкую гадзiну.

Ён кiўнуў i прамовiў: Ты сказаў, што я змагу адпачыць у цябе.

А я нахiлiўся да яго, бо ён стаяў, нiзка прыгнуты цяжкiм крыжам, i я сказаў: У мяне пад вопраткай ёсьць меч Божы, i я хачу агалiць яго за цябе, i ўсе твае перасьмешнiкi й твае ворагi i ўсе жаўнеры да сьмерцi перапалохаюцца й паразьбягаюцца ад бляску яго.

Ён маўчаў.

А ты, рэбэ Ёшуа, сказаў я далей, скiнеш зь сябе крыж i выпрастаешся, i згуртуеш народ Iзраiля вакол сябе й павядзеш яго, як напiсана, бо твая барацьба, о княжа, i твая перамога, о цару!

Але ён патрос увенчанай цернем галавой i адказаў мне: Пакiнь свой меч у похвах. Цi ж не павiнен я выпiць келiх, якi наканаваў мне мой Бацька? А я хацеў адпачыць у ценю тваiх дзьвярэй, бо я да сьмерцi стамiўся.

Тады забрала мяне злосьць на гэтую ўпартасьць, i я адштурхнуў яго ад сябе й крыкнуў: Прэч, дурань! Думаеш, таму там угары вялiкi клопат, што яны пратнуць цьвiкамi твае рукi й ногi i пакiнуць так на маруднае памiраньне на крыжы? Ён жа стварыў чалавекаў такiмi, якiя яны ёсьць, а ты хочаш перайначыць iх сваёй жалю вартай сьмерцю?

I я бачу яшчэ, быццам тое было сёньня, твар рабi, якi ён бледны пад кроплямi крывi, i чую, як ён кажа: Сын чалавечы йдзе, як напiсана ў прарока, а ты застанешся i чакацьмеш мяне, пакуль я вярнуся.

Пасьля гэтага ён пайшоў далей i зьнiк за паваротам, дзе дарога павяла ўгору на Галгофу, i за iм увесь люд, i люд шумеў i скакаў, быццам аплацiў пацеху яму сапраўдны цар. А пасьля была вялiкая цiша, i сьвятло лiлося на лiсьце майго вiнаграду, якi вiўся па слупах ганка, i ценi лiстоў дрыжалi на каменьнi двара, i я сядзеў i думаў пра рабi, якi цяпер памiраў на крыжы, i пра яго словы, якiя ён сказаў мне, i пра марнасьць усiх намогаў.

I тады прыйшоў Юда Iскарыёт i стаў перад мною з машною ў руцэ й сказаў мне: Ты той, хто клаў галаву сваю на грудзi рабi на трапезе, калi ён прычашчаў нас ад свайго цела й крывi.

А ты той, сказаў я, хто вiнаваты мне адзiн срэбранiк з трыццацi, якiя атрымаў за здраду.

Здрада, сказаў Юда, жорсткае слова, я толькi рабiў паводле таго, што быць павiнна й паводле ўласнага жаданьня рабi, бо цi ж не сказаў ён нам, што ён павiнен пралiць сваю кроў за многiх на дараваньне iхнiх грахоў, а пасьля мне, каб я рабiў, што зрабiць маю, хутчэй? Дык я толькi зрабiў, што было вызначана й паводле волi ягонай; а вось ты прагнаў яго ад сваiх дзьвярэй, калi ён толькi хацеў крышку адпачыць ад свайго цяжару, таму напраўду прадаў яго ты, а ня я.

Гэта вельмi зручна так думаць, адказаў я, калi лiчыш, што робiш так, як яму вызначана толькi таму, што ён прылада й забаўка ў руцэ Навышняга. Але ўжо твой продак Адам быў пакараны высылкай i мусiў iсьцi працаваць толькi за тое, што зьеў яблык, хоць яму й было прадвызначана зьесьцi яго, бо iнакш навошта Бог павесiў той яблык перад ягоным носам i стварыў зьмяю й жанчыну Еву? Гэта такая гульня, якую Бог вядзе з людзьмi, каб яны вырашалi, што ёсьць дабро й зло, i прытым не маглi зрабiць гэтага йнакш, як прадпiсана, так што ты, хоць i нарадзiўся на здраду, робiшся здраднiкам па сваёй волi й таму ня можаш рабiць iнакш, як толькi пайсьцi да дрэва, што там вышэй за маiм домам, i павесiцца на iм.

А я ёсьць дух ад духа Бога; я чыню абсалютна й без пачцiвасьцi, таму й ня маю патрэбы ў нiкiм, хто пралiваў бы сваю кроў за грахi, якiя я ўчынiць ня дам сабе рады. А цяпер дай мне срэбранiк, якi ты мне вiнен.

I тады спалохаўся Юда Iскарыёт i таропка даў мне срэбраны дынар, якi я патрабаваў, i пабег. Але праз хвiлю, калi ўжо пайшло на шостую гадзiну, ён вярнуўся й сказаў, што астатнiя дваццаць дзевяць ён занёс у храм i кiнуў сьвятарам; але тыя не захацелi iх браць, бо гэта былi грошы за кроў. Пасьля гэтага ён павярнуўся й пайшоў да дрэва, якое расьце там вышэй за маiм домам, i ўзяў вяроўку, якою водзяць аслоў, i павесiўся.

А я ўбачыў, як пацямнела неба, i з гор пацягнула халодным ветрам. I прыбеглi людзi, яны крычалi, што вялiкая заслона ў храме разадралася напалам, быццам расьсеклася вялiкай рукою, i ўвесь горад у страху перад Божай карай.

А я ведаў, што рэбэ Ёшуа памёр, i я схiлiў сваю галаву й плакаў па iм.

РАЗЬДЗЕЛ ТРЫНАЦЦАТЫ

У якiм ставiцца богазьневажальнае пытаньне, цi сапраўды чалавек ёсьць богападобны, альбо ж Бог больш чалавекападобны, i вядзецца гаворка пра супярэчнасьцi, якiя пагражаюць парадку

Я ведаю, што ведаю.

Я пазнаю голас Бога. Ён у гуле вады, у бушаваньнi полымя, у завываньнi буры, i ён магутнейшы за гэта; але нават i ў шалясьценьнi цярноўнiку ён ёсьць, подых, ледзь улоўны. Ён можа гнаць вас да краю сусьвету, прычым на ўжо даўно патухлых зорках i на такiх, што толькi зараджаюцца, i ён можа быць у табе як чарвяк, што сьвiдруе цябе, i як лёгкае брунжаньне ў вуху.

I ўзвысiўся голас Бога й сказаў: Я адвёў руку Сваю ад цябе, Агасфэр, i скiнуў цябе з вышыняў у шосты дзень а трэцяй гадзiне, i гэта зарабiў Я, бо Мой парадак табе ня быў парадкам i Мой закон у тваiх вачах - зьдзек; дык вось, як што ты асуджаны блукаць па глыбiнях, замест таго каб кволiцца й цешыцца на нябёсах i славiць Маю цудоўнасьць, ты ўсё яшчэ iмкнешся перавярнуць верх пад спод, нiз паставiць угары, i сумняваешся ў маiм тварэньнi.

А я абяртаю аблiчча сваё ўгору ў пазахмар'е, адкуль прыйшоў голас, i кажу: Я найперш сумняваюся ў чалавеку, пра якога сказана, што яго стварыў Ты паводле твайго вобразу, паводле вобразу Божага, i сумняваюся ў Сыне чалавечым, пра якога кажуць, што ён пасланы Табою за грахi iншых, i на чые грудзi я клаў сваю галаву падчас апошняй вячэры.

I зноў узвысiўся голас i сказаў: Сьвет поўнiцца цудамi з ранiцы да вечара. Адна адзiная малекула ўжо мае такую складаную канструкцыю i адначасова так генiяльна простая ў сваёй канцэпцыi, што яе мог толькi нехта прыдумаць, i менавiта Я. I ты ўсё яшчэ сумняваешся?

Тады схiлiўся я перад Богам i сказаў: Далёкi я быў ад таго, каб сумнявацца ў Тваiх цудах, о Госпадзе, i ў Тваiх малекулах; я сумняваюся ў Тваёй справядлiвасьцi i ў богападабенстве чалавека, якога Ты стварыў.

I вось рассунулiся хмары над хмарамi i ў пазахмар'i, i прабiўся промень сьвятла, ён сьвяцiўся як сьвятло тысячы сонцаў i ўсё ж не сьляпiў, i ў промнi вачам адкрылася лесьвiца, яна стаяла сама, нiхто яе ня трымаў, i была такая высокая, што верхнi канец яе зьнiкаў у бясконцасьцi вышынi; а па гэтай лесьвiцы падымалiся ўгору й апускалiся ўнiз анёлы, добрыя анёлы, вядома, не такiя, як Люцыпар альбо я, так што выглядала ўсё, быццам па той лесьвiцы ўгору-ўнiз караскалiся процьмы мурашак з ружовымi галоўкамi й празрыстымi мiгатлiвымi крылцамi. I былi там яшчэ такiя, якiя несьлi вялiкi трон па лесьвiцы ўнiз i вельмi высiльвалiся, бо трон быў цяжкi i ўпрыгожаны рознымi каштоўнымi камянямi, якiя пералiвалiся ўсiмi колерамi вясны, блакiтныя й зялёныя й чырвоныя й залатыя, а парэнчы той лесьвiцы былi разьбёныя й на канцах сваiх мелi галовы двух хэрувiмаў, а чатырма ножкамi былi iльвiныя лапы, а завяршэньне задняй парэнчы было ўтворана зь дзьвюх блiшчастых зьмеяў, целы якiх былi скручаныя ў вузел, тым часам як галовы змагалiся адна з адной. А на троне ня было нiкога, так што здавалася, быццам ўсё гэта давалася руплiвым анёлам проста, так сабе нешта зь лёгкай мэблi.