Читать интересную книгу Азербайджанские народные сказки - Илья Франк

Tələ sahibi dedi:

— Sənin günahın çoxdu (много у тебя грехов = велики твои грехи), yazıq heyvanları parçalayıb yeyirsən (раздираешь и пожираешь несчастных животных: «несчастных животных, раздирая, пожираешь»; parça — кусок, клок, клочок ; parçalamaq — разрывать на куски, раздирать).

Kişi sözünü qurtardı (мужик кончил говорить; sözünü qurtarmaq — кончать говорить: «закончил /свое/ слово»), ağacla canavarı döyüb öldürdü (палкой избив, убил волка = прикончил волка дубиной; ağac — палка, дубина), dərisini soyub evinə apardı (и/ содрав кожу, понес /его/ домой).

Tələ sahibi canavarı görəndə dedi:

— Aha, mən səni çoxdan axtarırdım, yaxşı əlimə düşmüşəm!

Canavar yalvarıb dedi:

— Axı, mənim günahım nədi? Yazığam, burax gedim.

Tələ sahibi dedi:

— Sənin günahın çoxdu, yazıq heyvanları parçalayıb yeyirsən.

Kişi sözünü qurtardı, ağacla canavarı döyüb öldürdü, dərisini soyub evinə apardı.

DƏNİZ SƏYAHƏTİ (морское путешествие)

Сказку адаптировал Назим Гулиев

Padşah dəniz səyahətinə çıxmişdı (падишах отправился в морское путешествие; padşah — шах, падишах, царь, государь, монарх; çıxmaq — выходить; выехать, отправиться). O, gəmidə kef məclisi düzəltmişdi (на корабле он устроил пиршество; o — он, она, оно; düzəltmək — делать; устраивать; kef — кутеж, гульба, оргия; məclis — собрание). Padşahın sevimli qulu da burada idi (здесь же был и любимый слуга падишаха).

Padşah dəniz səyahətinə çıxmişdı. O, gəmidə kef məclisi düzəltmişdi. Padşahın sevimli qulu da burada idi.

Qul bu vaxta qədər gəmiyə minməmişdi (до этого времени слуга не плавал на корабле: «не садился на корабль»). Gəmi yırğalandıqca (/когда/ корабль покачивало; yırğalamaq — качать; укачивать) onun başı gicəllənir (его голова кружилась = шла кругом), urəyi bulanırdı (тошнило; ürək — сердце; bulanmaq — мутиться; становиться тусклым). Bir az keçmədi ki (не прошло много /времени/: «не прошло немного»; bir — один; bir az — немного, чуточку), qul ah-nalə edib (слуга, рыдая), şahın və məclisdəkilərin kefini pozdu (испортил настроение падишаху и присутствовавшим на меджлисе).

Qul bu vaxta qədər gəmiyə minməmişdi. Gəmi yırğalandıqca onun başı gicəllənir, urəyi bulanırdı. Bir az keçmədi ki, qul ah-nalə edib, şahın və məclisdəkilərin kefini pozdu.

Nə qədər çalışdılarsa (сколько /они/ ни пытались), onu sakit etmək üçün çarə tapa bilmədilər (не смогли его успокоить/утешить; ücün — чтобы, для того чтобы; carə — средство, выход; tapmaq — находить).

Gəmidə ağıllı, dünyagörmüş bir həkim var idi (на корабле был умный, видавший виды врач; var olmaq — быть, присутствовать; здравствовать, жить). O dedi (он сказал):

— Şah icazə versə, mən qulu sakit edərəm (/если/ шах позволит, я успокою слугу).

Şah razılıq verdi (шах дал согласие/согласился). Həkimin əmri ilə qulu dənizə atdılar (по приказу врача слугу бросили в море).

Nə qədər çalışdılarsa, onu sakit etmək üçün çarə tapa bilmədilər. Gəmidə ağıllı, dünyagörmüş bir həkim var idi. O dedi:

— Şah icazə versə, mən qulu sakit edərəm.

Şah razılıq verdi. Həkimin əmri ilə qulu dənizə atdılar.

O üzmək bilmirdi (он не мог плавать; bilmək — уметь; знать). Bir-iki dəfə əl-qol atdı (пару раз: «один, два раза» руками побарахтался: «бросил»), bir neçə qurtum şor su içəndən sonra (после того, как глотнул немного соленой воды: «выпил несколько глотков соленой воды»), batmağa başladı (начал тонуть; qurtum — глоток).

O üzmək bilmirdi. Bir-iki dəfə əl-qol atdı, bir neçə qurtum şor su içəndən sonra batmağa başladı.

Bunu görən həkim əmr etdi ki (увидав это, врач приказал; görmək — видеть), dənizə ip atsınlar (бросить в море канат: «чтобы бросили в море канат»; ip — веревка, бечевка; канат). Qul ipdən bərk-bərk yapışdı (слуга крепко ухватился за канат). Onu çəkib çıxartdılar (потащив его вытащили). Qul gəminin bir küncündə lal-dinməz oturdu (слуга молча уселся в углу корабля), sakit oldu (успокоился).

Bunu görən həkim əmr etdi ki, dənizə ip atsınlar. Qul ipdən bərk-bərk yapışdı. Onu çəkib çıxartdılar. Qul gəminin bir küncündə lal-dinməz oturdu, sakit oldu.

Başı kefə qarışmış padşahın bunlardan xəbəri yox idi (увлеченный пирушкой падишах не знал об этом; baş — голова; qarışmaq — вмешиваться). Sevimli qul birdən onun yadına düşdü (неожиданно он вспомнил про любимого слугу: «любимый слуга неожиданно пришел ему на память»). Şah sorusdu (шах спросил):

— Nə oldu ki, qul belə aram tapdı (что произошло, что слуга так успокоился; aram — покой, успокоение; tapmag — находить)?

Başı kefə qarışmış padşahın bunlardan xəbəri yox idi. Sevimli qul birdən onun yadına düşdü. Şah sorusdu:

— Nə oldu ki, qul belə aram tapdı?

Həkim cavab verdi (врач ответил):

— Qul dəniz görməmişdi (слуга не видал/не познал моря). Gəmidəki salamatlığın qədrini bilmədiyindən (не познав/полюбив уют корабля; salamatlıq — здравствование; благополучие), ağlayır və ah-nalə edirdi (плакал и рыдал). Dənizdə batmağın nə olduğunu görəndən sonra (увидав же, что значит потонуть в море; görmək — видеть; узнавать, познавать) gəmidə salamat oturmağın qədrini də bildi (/он/ смог полюбить и уют корабля; oturmaq — сидеть). Odur ki, belə sakit olmuş və aram tapmışdır (и вот — /он/ угомонился и нашел покой).

Həkim cavab verdi:

— Qul dəniz görməmişdi. Gəmidəki salamatlığın qədrini bilmədiyindən, ağlayır və ah-nalə edirdi. Dənizdə batmağın nə olduğunu görəndən sonra gəmidə salamat oturmağın qədrini də bildi. Odur ki, belə sakit olmuş və aram tapmışdır.

BİR DAMLA SU (одна капелька воды)

Сказку адаптировал Назим Гулиев

Xırmana od düşmüşdü (гумно загорелось: «на гумно упал огонь»; od — огонь; düşmək — падать, упасть; случиться). Her yana səs yayıldı (слух /об этом/ прокатился повсюду; hər — каждый; yan — бок; сторона; səs — голос, звук, шум; слух, молва). Kənddə kim varsa, yanğını söndürməyə gəldi (кто есть = был в деревне, пришел тушить пожар).

Xırmana od düşmüşdü. Her yana səs yayıldı. Kənddə kim varsa, yanğını söndürməyə gəldi.

Uşaqlar, böyüklər su daşıyıb, yanğını söndürməyə calışdılar (дети, взрослые, таская воду, пытались потушить пожар). Bu vaxt bir sərçə xırmanın üzərində dövrə vurdu (в этот момент один воробышек облетел гумно: «покружил над гумном»; dövr — круг, оборот; vurmaq — ударять, бить). Dimdiyində gətirdiyi saman cöpünü yanan xırmana atdı (бросил на горящее гумно палочку соломинки = соломинку, которую /он/ принес в клюве; dimdik — клюв).

Uşaqlar, böyüklər su daşıyıb, yanğını söndürməyə calışdılar. Bu vaxt bir sərçə xırmanın üzərində dövrə vurdu. Dimdiyində gətirdiyi saman cöpünü yanan xırmana atdı.

Kəndlilər təəccüblənib sərçədən soruşdular (деревенские жители удивившись, = с удивлением спросили у воробышка).

— Ay Sərçə, nə edirsən (эй = послушай, воробей, что ты делаешь/творишь)? Məgər sənin atdığın çöplə yanğın böyüyər (разве = или пожар прибавится из-за соломинки, которую ты бросаешь; böyütmək — расти; увеличиваться, прибавляться)?

Sərçə dedi (воробей ответил; demək — говорить, восклицать; отвечать):

— Bilirəm ki, böyüməz (знаю, что не прибавится; ki — что), ancaq mən öz düşmənçiliyimi bildirirəm (однако в ней моя неприязнь: «однако я показываю свою неприязнь/вражду).

Kəndlilər təəccüblənib sərçədən soruşdular.

— Ay Sərçə, nə edirsən? Məgər sənin atdığın çöplə yanğın böyüyər?

Sərçə dedi:

— Bilirəm ki, böyüməz, ancaq mən öz düşmənçiliyimi bildirirəm.

Bu anda şaxəli ağacın bir budağına sığırçın qondu (тут/в этот момент на одну ветку ветвистого дерева уселся скворец; qonmaq — садиться). O, dimdiyindən yanğına bir damcı su saldı (он бросил в огонь одну капельку воды из клюва). Camaat sığırçının işinə təəccüb edib soruşdu (люди, удивившись поступку скворца, спросили; camaat — люди, публика, народ, толпа; iş — дело, работа; поступок; təəcüb etmək — удивляться):

— Bir damcı su ilə heç yanğın sönər (разве от одной капли пожар убудет; ilə — с, посредством; sönmək — погаснуть, угасать)?

Bu anda şaxəli ağacın bir budağına sığırçın qondu. O, dimdiyindən yanğına bir damcı su saldı. Camaat sığırçının işinə təəccüb edib soruşdu:

— Bir damcı su ilə heç yanğın sönər?

Sığırçın qanadlarını tərpədib dilə gəldi (скворец, взмахнув крыльями: «подвигав крыльями», заговорил; tərpətmək — двигать, шевелить):

— Bilirəm ki, göyə qalxan bu alov bir damci su ilə sönməz (знаю, что поднимающееся к небу это пламя от одной капли воды не потухнет). Ancaq mən də bununla öz dostluğumu bildirirəm (однако /в ней/ мое дружелюбие: «я же этим показываю свое дружелюбие»).

Sığırçın qanadlarını tərpədib dilə gəldi:

— Bilirəm ki, göyə qalxan bu alov bir damci su ilə sönməz. Ancaq mən də bununla öz dostluğumu bildirirəm.

PADŞAH VƏ DƏMİRÇİ

Падишах и кузнец

Сказку адаптировал Агиль Азимов [email protected]

Biri variymiş, biri yoxuymuş (жил да был: “кто-то был, кого-то не было”), bir padşah varıymış (жил один падишах: «один падишах был»). Bunun var-dövlətinin (у него имущества; bu — этот) həddi-hesabı yoxuymuş (границ-счету не было). Bir gün padşah (один день = однажды падишах) vəzirini öz yanına çağarıb deyir (визиря к себе позвав, говорит: öz yanına — к себе):

— Vəzir, bilirsənmi nə var (визирь, знаешь что)?

— Qibleyi-aləm sağ olsun (Мусульманский мир да здравствует: qiblə — местонахождение Мекки, в сторону которой обращаются мусульмане при молитве), xeyr, bilmirəm (нет, не знаю).

Biri vanymış, biri yoxuymuş, bir padşah varıymış. Bunun varmın, dövlətinin həddi-hesabı yoxuymuş. Bir gün padşah vəzirini hüzuruna çağarıb deyir:

— Vəzir, bilirsənmi nə var?

— Qibleyi-aləm sağ olsun, xeyr, bilmirəm.

— Vəzir, bax (визирь, смотри = обрати внимание), Hatəm[1] kimi (как Хатем) cahi-cəlal desən məndə (и я великолепен: «великолепен скажешь, и я такой»), qüvvətli pəhlivanlar desən məndə (я силен, как могучие богатыри: «могучие богатыри скажешь и я такой»), yeddi iqlim torpağında mənim hökmüm keçir (моя земля простирается в семи климатах: «в семи климатах земли моя власть проходит»). Hansı padşahı desən (какого бы падишаха не назвал: «какого падишаха назовешь») onun torpağını at torbasında (его землю в переметных сумках: at torbası — переметная сумка) daşıtmağa gücüm çatar (перенести силы хватит: güc çatar — сил хватит, в силах). Amma başım fıkirdən ayılmır (но мою голову не покидает мысль: « но моя голова от мысли не отделяется»). fikirləşirəm ki, yavaş-yavaş saqqalıma dən düşür (думаю что, постепенно моя борода седеет: dən düşmək — иметь проседь), günlərin birində (однажды: в один из дней) başımı yasdığa qoyacağam (я умру: голову на подушку положу). Öləndən sonra yerimdə (смерти после /после смерти/ на моем месте) oğuldan-qızdan bir davamcim yoxdu ki (ни сына ни дочери как наследника нету, чтобы), taxtı-tacımı ona tapşıram (престол и корону я ему поручил). Deyirəm görəsən (вот я и говорю, интересно: görmək — видеть) mənnən də çox (меня более = более чем я) fıkir çəkən, dərdli (задумчивый, печальный: fikrini çəkmək- заботится о чем то, беспокоиться) adam varmı (человек есть ли)?