Читать интересную книгу I той дзень надыйшоў (на белорусском языке) - Масей Седнев

Дачка з мацi прыйшлi з поля пазьней, як звычайна - дажыналi сваю, адмераную брыгадзiрам дзялянку.

Дачка, глянуўшы на канвэрт, дастала з яго лiсток i ледзь пасьпеўшы схапiць вачыма некалькi радкоў, кiнула лiсток на стол - пiсьмо было ад Агапкi з Менска. З лiстка дачка прачытала наступнае:

"Добры дзень, дзядзька Масей Лявонавiч!

Не хацела-б вас засмуцiць, ды дзела ня важнае - сын ваш у турме. Ня знаю, за што. Хадзiла ў iнтэрнат, дзе ён жыў - нiчога не дазналася. Нi кажуць. Пiшу вам, думаючы, што вы нi знаеце яшчэ пра ета. Нi гаруйце, можа яго яшчэ выпусьцяць. Нiчога-ж ён такога нi зьдзелаў. Калi што больш разузнаю напiшу вам. Сама я вучуся ў цехнiкуме. Нi лёгка. Ды самi знаеце, лёгкага хлеба нiма. Перадаю вам i вашай жонцы паклоны i самыя лучшыя прыветы.

Агапка".

...Сьвет - як правалiўся. Рэчы набылi iншы выгляд. Важнае зрабiлася няважным. Масей Лявонавiч ня плакаў - душа зайшлася жалем, болем, сьцiснулася ў камячок. А пра Маланьню няма чаго й гаварыць - сланяецца з кутка ў куток, а чаго - ня ведае. Як палувумная! Ноч ня спала, а ранiцай паплялася на могiльнiк - паспавядацца, пажалiцца, расказаць пра сваё гора мацi, паплакаць на ейнай магiлцы. Нiхто так не зразумее, як мацi. Для Маланьнi яна ўсё яшчэ жывая. У яе яна шукае збаўленьня i ратунку.

Дачка, Дар'я, моўчкi, ня еўшы, пайшла капаць бульбу - наказаў брыгадзiр.

Сам-жа Масей Лявонавiч заставаўся ў хаце, на працу ня йшоў. "А чаму не пайшоў? - падумаюць. - Захварэў? Нешта надумаўся рабiць сваё? На калгас яму напляваць? А мо ў якой адлучцы? Таго глядзi - прыйдуць у хату праверыць, што робiш? Дзе дзеўся? Дазволу застацца ў хаце ў брыгадзiра ня пытаўся-ж? Не, ня выдавай свайго гора. Iдзi з касою, як хадзiў".

Пад павецьцю, на бальцы, вiсяць косы - свая i сынава. Масей Лявонавiч зьнiмае сваю. Сынава застаецца вiсець. Сын ужо ня пойдзе з iм. Ня стане з iм у пары. I тут Масей Лявонавiч ня вытрымаў - хлынулi сьлёзы.

Масей Лявонавiч ня мог дакасiць да вечару - зьнямог. Усё не хацеў паказаць свае слабасьцi, хацеў як-небудзь дацягнуць да канца дня. Аблiваўся потам, ногi падкошвалiся, рукi, як трэба, не хадзiлi, касцы ззаду насядалi, швыргалi косамi ля самых пят, i Масей Лявонавiч выйшаў з строю - здаўся. Прыйшоў дахаты. Лёг. У сваiх думах ён не iснаваў. Яны завалодалi iм, клумiлiся самi па сабе, плылi адвольна, быццам ён не быў iхнаю прычынаю, а ўсяго толькi нейкiм пабочным iструмантам, як i яны, ён сплываў разам з iмi ў нейкi нябыт. Але з таго нябыту думы вярталiся зноў i ня было канца гэтаму кругавароту. Так i ляжаў Масей Лявонавiч у паўзабыцьцi, пакуль не заснуў, не адыйшоў у поўнае забыцьцё.

З могiлак Маланьня пайшла на поле i поруч з дачкою заняла сабе баразну. Дачка адносiла кошыкi ў гурт - i свае, i матчыны. I макавага зерня ня было яшчэ ў роце ў Маланьнi: як толькi нагнецца - цямнее ў вачох, няма сiлы на гэтую работу, i яна баялася, каб не завалiцца i самой у баразну.

Увечары, як маглi, гатавалi вячэру - трэба-ж жыць. Даядалi ўжо бульбу, як прыбег Вяркееў. Яшчэ з парогу загрымеў:

- А мне й не сказалi. Два Мокрых чутка абляцела - Масеевага сына арыштавалi. Масееў сын у турме. Масеевага сына няма.

Чакаў, што скажа яму "Лявонавiч". А "Лявонавiч" маўчаў - нi пацьвярджаў, нi адмаўляў. Маўчалi таксама Маланьня i Дар'я. I Вяркееву зрабiлася не па сабе. Яго прысутнасьць была лiшняй. Зьбiты з панталыку, Вяркееў памулiў да парогу. На ягонае "дабранач" ён не пачуў адказу.

Ня было праходу нi Масею Лявонавiчу, нi Маланьнi, нi Дар'i - пыталiся, што здарылася, а яны, зацятыя, ня прызнавалiся, удавалi, што нiчога ня сталася. Ды пагалоска, што Масеева сына пасадзiлi, ня сьцiхала. "Ня можа быць". "За што?" "Шкада хлопца, калi праўда". "Што ета на сьвеце дзеецца - нявiнных людзей саджаюць". "Крый ты божа".

Чым болей Масей Лявонавiч хаваўся, не казаў праўды, тым больш пачалi вяскоўцы верыць, што з ягоным сынам здарылася нешта сапраўды нядобрае. Нават вокны ў хаце Масея Лявонавiча сьведчылi пра тое - на iх лёг цень пахмурнасьцi i журботнасьцi. Праходзiш вулiцай - бачыш, што хата ня тая - шшупуленая, зморшчаная, апусьцiлася на адзiн зруб нiжэй.

А бывала, калi Масей Лявонавiч ня верыў пiсьму Агапкi. "Можа гэта злы жарт. Падвох". I ў яго ўзьнiкалi розныя здагадкi i меркаваньнi адносна сына, ён нават дапускаў, што нiчога кепскага з сынам ня здарылася. "От можа чым заняты пiльным. Можа й загуляўся. Спахопiцца - дасць знаць пра сябе".

Але Масей Лявонавiч ведаў, што гэтым ён толькi сябе падманьвае, што на самай справе яго напаткала няшчасьце, самае вялiкае гора, якое толькi можа напаткаць чалавека.

Iшлi днi, тыднi, месяцы, а ад сына ўсё ня было нiякiх весьцяў, i Масей Лявонавiч вырашыў паехаць у Менск, даведацца асабiста пра лёс свайго сына. Маланьня сабрала яго ў дарогу. Брыгадзiр ня даў каня, i Масей Лявонавiч пайшоў на станцыю пяшком. Адгакаў трыццаць вёрст. Купiў бiлет. Сеў на цягнiк. Паехаў.

А тут на падваконьнiк паклаў паштар пiсьмо. Пiсьмо ад сына. Дар'я чытала яго i плакала. Чытала i плакала. Мацi слухала, але быццам ня ўспрыймала чутага, цi не разумела, i каб ня сьлёзы, што самi цяклi з яе вачэй, можна было-б падумаць, што яна няжывая i што тое, што было ў пiсьме, яе ня тычыцца. "Ня можа быць, каб сын так пiсаў". Настолькi гэта неверагодна, нязвычайна. Строй, гучаньне пiсьма ня тое. Ня тыя словы.

"Дарагiя мае мацi, бацька, сястра!

Ведаю, здагадваюся - даўно чакаеце ад мяне пiсьма. Ня было такога, каб я гэтак доўга маўчаў. Шкадуючы вас, не хацеў вам пiсаць. Не падумайце, што са мною сталася нешта безнадзейна дрэннае. Я здоровы, жывы i нiчога мне не бракуе. Я не галодны, сыты, адзеты. Бялiзны, што ты мне, мацi, надавала перад ад'ездам, хопiць надоўга. Добра й тое, што ты ўгаварыла мяне ўзяць з сабою цёплае палiто. Яно мне дужа ў нагодзе. Табе, сястрыца, дзякую за ручнiкi, вышытыя табою. На iх пеўнiкi сапраўды, як жывыя, проста гатовыя засьпяваць. Цешыць гэта мяне вельмi. Мне здаецца, што я ў хаце, бачу, як яны бегаюць па двары. Бацька, ведаю, слухае i ня верыць у тое, што я пiшу. Думае, што я пацяшаю вас. Можа яно i так. Я-ткi вас трохi пацяшаю. Не хачу вас пужаць зьнянацку. Тут - я так думаю - выйшла непаразуменьне. Мяне ўзялi i трымаюць у Спраўдоме, па старому - турма. Але вы не палохайцеся, ня тужыце па мне. Я буду выпушчаны з Спраўдому. Закончу сваё навучаньне i вярнуся да вас. Не вiнаваты-ж я. Ты, бацька, не сярдуй, што я не паслухаўся цябе. Шануй сваё здароўе. Я табе буду ў падмозе. Пойдзем яшчэ разам з табою касiць. Не аддавай нiкому мае касы - спатрэбiцца.

Ну што яшчэ вам напiсаць? Пэўна, зьдзiвяцца нашыя, як даведаюцца, што я ў спраўдоме-турме. Казаць, дзе я, няма патрэбы, але-ж усё роўна даведаюцца. Гэтага не схаваеш. Не крыўдуйце на мяне. Прычынiць бяды я вам не хацеў i вы надта не бядуйце. Усё неяк уладзiцца. Я вам буду пiсаць, але можа ня так часта, i ў выпадку доўгай нячутнасьцi, ня турбуйцеся - гэта ня будзе азначаць, што мне дрэнна, або што мяне няма ўжо на сьвеце. Я прыду да вас i мы ўсе пабачымся. Толькi ня трэба сумаваць па мне. Асаблiва ты, мацi, ня будзь мне такой гаротнай. Ад усьведамленьня, што ты ня будзеш такой, мне будзе куды лягчэй.

Заставайцеся здаровы. Да пабачаньня. Абнiмаю вас крэпка. Цалую. Ваш Мiкола".

Масей Лявонавiч вярнуўся з Менску з нiчым - пра сына ён нiчога не даведаўся. Ён ня мог справiцца ў горадзе з цяжкасьцямi: ня мог знайсьцi месца пераначаваць, затрымацца, ня ведаў, з чаго пачаць пошукi сына, да каго зьвярнуцца. Ён кiнуўся з хаты ў дарогу, добра не падумаўшы, як сьлед, не падрыхтаваўшыся - кiнуўся ў дарогу з болю i роспачы. Масею Лявонавiчу паказалi ў Менску турму, але там ён нiчога не даведаўся, з iм нават не хацелi гаварыць. Нейкая з жанчынаў, што стаялi з перадачамi ля варот, парадзiла яму зьвярнуцца ў НКВД, але ён нават добра ня ведаў, што гэта такое. Усё-ж ягоны язык дапытаўся, дзе было тое НКВД. Зноў-жа, i там яго не дапусьцiлi да "начальнiка", якога ён патрабаваў. Калi ён сказаў, што хацеў-бы дазнацца пра свайго сына, цi ён у iх, ён пачуў, што ў iх ня толькi сыны, а й дочкi. "Калi ваш сын у нас, вас павядомяць. Паяжджайце дахаты, бацька".

Масей Лявонавiч хацеў яшчэ зайсьцi ў iнтэрнат, дзе жыў сын - можа-б там што сказалi - але ў яго ня было адрасу. Ня ведаў, куды падацца яшчэ. Грошы канчалiся, i ён ня мог больш заставацца ў горадзе. Павярнуў дахаты. "Каб я быў граматным, дабiўся-б. Зарэзала мяне мая сьлепата".

Пiсьмо сына, якое яму чытала дачка некалькi разоў, пераканала яго канчальна, што ўсё скончана i што трэба сьмела глянуць праўдзе ў вочы. Масей Лявонавiч ужо не таiўся, гаварыў, што сына-ткi пасадзiлi, надаваў гэтаму факту нейкае асаблiвае значэньне, даваў зразумець, што абы каго не саджаюць. "Мой-жа сын ня ўкраў i ня ўбiў. Дык за што яго тады пасадзiлi? Падумайце! Разважце! Я газэтаў ня чытаю, але-ж мы чулi ўсе - пасадзiлi вунь-ка якiх людзей. Усiх, хто ў пачоце ў Ленiна быў, хто стаяў за людзей. Да аднаго - усе вялiкiя галовы. Не, дурняў ня садзяць".

Масея Лявонавiча падтрымлiваў такi ход думак, яму як-бы станавiлася лягчэй ад усьведамленьня, што "абы каго ня садзяць", што ягоны сын належыць да такiх людзей, што "стаялi за людзей".

У Масея Лявонавiча зьявiўся нават гонар за сына, зьявiлася зразуменьне ягонай годнасьцi. "Пiша-ж. У газэтах яго iмя стаiць. Ня пiша-ж ён супраць людзей, а за людзей. Дык можа за ета яго й пасадзiлi?"