Читать интересную книгу Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке) - Стефан Гайм

I быў там нехта, на iмя Юда Iскарыёцкi, зямляк рабi з Галiлеi, але незвычайна зласьлiвы й сярод iншых не заўсёды прыемных вучняў самы непрыемны. Зь iм я й застаў Люцыпара, калi яны сёе-тое абгаворвалi памiж сабою, i пра тое, што грошы вельмi ўпалi ў вартасьцi i што яшчэ ўчора каштавала адзiн медны грош, сёньня наўрад цi купiш за срэбраны дынар. Гэта, сказаў Юда, гэта хай будзе ягоны клопат; зборы рабi за ягоныя малiтвы й прадказаньнi й цудадзействы не стаяць больш анi ў якой сувязi з цэнамi на хлеб i мяса; дванаццаць жа вучняў па-ранейшаму хацелi харчавацца з агульнай торбы, якою распараджаўся ён, а тут яшчэ на парозе пасхальная вячэра, якая таксама вымагае на глыток вiна.

Пакiнь гэта па-за гульнёй, браце, сказаў я Люцыпару, заходзiцца тут пра Бога й пра ўсiх, якiя ў Ягоным вобразе бездапаможна поўзаюць i шамшурацца навакол, i ты прыйдзеш з трыццацьцю срэбранiкамi.

Ах ты анёлачак, сказаў ён мне тады, ты ўжо добра-такi выцерабiўся з глыбiнi, ты ўжо па ўсiх пунктах сапраўдны збаўца чалавецтва. Я ведаю таксама, што нам той тут не патрэбен, шпiцалi высокiх установаў цiкуюць за кожным крокам твайго рэбэ Ёшуа й перадаюць кожнае ягонае слова; але чаму нехта, хто ўкладвае ў справу сваё, не павiнен зарабiць на гэтым грош-другi? I з гэтым ён павярнуўся да Юды Iскарыёта й сказаў яму: Вось, мой сябар тут думае, што я даю табе дрэнную раду. Дык вось я кажу табе, слухайся свайго настаўнiка; калi ён хоча, каб ты здрадзiў яму, дык здрадзь яму, а не, дык не; твой настаўнiк ведае, чаго хоча.

I сышоў Юда Iскарыёт суцешаны, бо цяжар вырашэньня быў зьняты зь яго. А я пасварыўся зь Люцыпарам, але той пасьмяяўся зь мяне й сказаў: Той там, якi стварыў нас у першы дзень з подыху бясконцасьцi й з агню, яшчэ да таго, як стварыў гэты скуксаложаны сьвет, якраз па мне. Хто, як ня Ён, паказаўся гэтаму рэбэ Ёшуа й гутарыў зь iм? Хто, як ня Ён, прадпiсаў яму шлях, якiм цяпер небарака iдзе? I я павiнен усупрацiвiцца Ягонаму найвышэйшаму ўстанаўленьню? Адзiн раз я ўжо гэта зрабiў, але ж ты бачыш, гэта мала пасобiла; Ён усё яшчэ мае свой клопат са стварэньнямi зь дзярма й вады й зь iх грэшнай душы, якую Ён iм заадно прыладзiў. Чаго толькi Ён не спрабаваў! Спачатку даў iм абпаiцца, пасьля паслаў на iх серку й полымя, пасьля вайна ў вайну дазволiў iм забiваць самiх сябе; нiчога не ўрадзiла плоду, зноў i зноў адрастае выродзьдзе, кожны род горшы за папярэднi, i цяпер бярыся памагай камусь, хто грахi ўсiх бярэ на сябе й пакутуе за ўсiх? У найвышэйшай ступенi недастатковы намысел гэтага недастатковага Бога. Ну што ж, давай далей так, Госпадзе Божа, давай так далей, пакуль усё на зямлi не правалiлася ў чорную дзiрку, зь якое калiсьцi было шуганула ўгору!

I вось я ўжо ведаў, што я быў адзiн са сваiм спадзяваньнем, i ў першы дзень праснакоў, увечары дня, калi ахвяруюць пасхальнае ягня, выправiўся я ў дом на ўскраiне горада, у найлепшай сьвяцёлцы якога ўжо былi засланыя дываны й пакладзены падушкi для вячэры рэбэ Ёшуа й ягоных вучняў, i чакаў там.

Праз нейкi час, калi ўжо бралася на вечар, яны ўсе прыйшлi i ўзьлеглi для вячэры; але рэбэ Ёшуа, мабыць, пазнаўшы мяне, паказаў мне на месца ўзбоч сябе й нахiлiўся да мяне й сказаў: Я ведаю, што прыйшоў мой час, добра, што ты тут, як i абяцаўся. А тады ён устаў, зьняў зь сябе вопратку да пояса, якiм ён апаясаўся, узяў кубак i напоўнiў яго вадою i ўкленчыў перад мною й абмыў мне ногi; тое самае зрабiў ён пасьля й астатнiм, i Сымону Пятру, якi страшэнна працiвiўся гэтаму. Яшчэ памятаю, якое адмысловае пачуцьцё забрала мяне, калi ягоная рука дакранулася да маёй нагi; было так, быццам дакрануўся нехта, хто любiць мяне, i я быў падумаў, што гэтая рука будзе прадзiраўленая ржавым цьвiком, калi я не перашкоджу.

Але рэбэ Ёшуа сказаў, кажучы: Цi ведаеце вы, што я зрабiў вам? Вы называеце мяне Настаўнiкам i Госпадам, i ў гэтыма ваша права й рацыя. Але я сярод вас як слуга. Я падаў вам прыклад, каб вы рабiлi, што я зрабiў вам.

Пасьля ён зноў апрануўся й вярнуўся на сваё месца, i я паклаў галаву яму на грудзi, быццам быў яго любiмы вучань, i гаварыў зь iм. Рабi, сказаў я, тваё прынiжэньне агiднае мне. Твой здраднiк ужо сядзiць сярод гэтых i той, хто ад цябе адрачэцца, i iншыя нiчым ня лепшыя.

Я ведаю, сказаў ён.

Кола ня можа выбiраць сабе каляiну, па якой коцiцца, сказаў я, але фурман, якi паганяе быкоў, можа яе памяняць. Таму не рабi так, быццам твой лёс табе прадвызначаны, а паўстань i змагайся. Ты бачыў, як народ зьбiраўся вакол цябе каля гарадзкое брамы й як людзi iшлi за табою, i ты чуў, як яны вiталi цябе й што яны крычалi табе. Але калi яны ўбачаць, што ты даешся, як авечка, весьцi сябе на закол, яны адвернуцца ад цябе, i нi ты нi я ня зможам закiнуць iм гэтага ў вiну.

Я прапаведаваў любоў, сказаў ён, любоў мацнейшая за меч.

I тыя, што пойдуць за табою, сказаў я, будуць хапацца за меч у iмя любовi, а царства, пра якое ты марыў, будзе кiравацца больш жорстка, чым рымскае, i не валадар абмывацьме ногi народу, а народ будзе гнуць шыю пад ступаком валадара.

Тады ён адсунуў мяне ўбок i ўзяў праснак i сказаў над iм дабраславеньне й разламаў яго на кавалкi й працягнуў мне й астатнiм за сталом i сказаў, кажучы: Вазьмеце i ежце; гэта цела маё. Тады ўзяў ён келiх i напоўнiў яго вiном i дабраславiў гэта таксама й сказаў, кажучы: Вазьмеце й падзялеце яго памiж вамi; гэта кроў мая, якая пралiваецца за многiх дзеля дараваньня грахоў.

I я еў i пiў i разумеў марнасьць сваiх намогаў, i я бачыў, як ценем жальбы зноў замаркоцiла твар рэбэ Ёшуа, i ён прамовiў: Сапраўды, кажу я вам, адзiн спамiж вас здрадзiць мне.

Тут сярод вучняў падняўся гоман i страх i замяшаньне, бо яны не разумелi, як гэта - толькi што рабi прычасьцiў iх ад цела свайго й ад крывi сваёй, а тут такое. I Сымон Пётр падышоў i, стаўшы за мною, нахiлiўся да мяне й сказаў: Ты ляжаў на ягоных грудзях; спытайся ў яго, хто спамiж нас ёсьць здраднiк.

Я мог бы сказаць яму, што вось яна й аддзяка, але я хацеў, каб гэта зрабiў сам рабi, бо калi б зрабiў ён гэта, дык яно было б першай азнакай, што ён баронiць сябе. Але рэбэ Ёшуа ўмачыў кавалачак хлеба ў напой з горкiх траў i працягнуў Юду Iскарыёту й сказаў, кажучы: Што робiш, рабi хутка.

Так спраўдзiлася слова Люцыпара, якi сказаў Юду, так хоча твой настаўнiк, каб ты яму здрадзiў, дык здрадзь; i я падумаў, што чую глумлiвы сьмех Люцыпара, але яго нiдзе ня было вiдаць; i я адвярнуўся ад рэбэ Ёшуа, бо падумаў, хто здраджвае гэтак самому сабе, той сапраўды прапаў.

Сёньня я пытаюся ў сябе, а цi сапраўды ён здрадзiў сабе? Альбо ж цi не палягае велiч рабi на тым, што ён прайшоў да канца, якi бачыў перад сабою? I што было б зь яго, калi б ён не адкiнуў ад сябе паняверку, якую я ўнушаў яму?

А Юду Iскарыёта я адвёў убок пасьля трапезы й сказаў яму: З тваiх трыццацi срэбранiкаў пакiнь мне адзiн за тое, што я прамаўчаў, калi Сымон Пётр спытаўся ў мяне.

РАЗЬДЗЕЛ ДЗЕВЯТЫ

У якiм кандыдат Айцэн спазнае сiлу слова, асаблiва калi яно скiравана супроць жыдоў

Хто можа быць весялейшы за чалавека, якi шчасьлiва прайшоў праз выспыты? Ён пачувае сябе так, быццам у яго з сэрца ссыпаўся цэлы мех каменьня, ён радасна галялёкае, ну, хай сабе й не на ўсё горла, але глыбока ў душы, i можа вырваць паўтузiна дрэў, быццам яны тоненькiя бадылiнкi.

Пры ўсёй палёгцы й ажыўленасьцi юны Айцэн, цяпер ужо амаль магiстр, нi ў якiм разе не забывае, каму запазычыўся на аддзяку: у першую чаргу Богу, ад якога йiдзе ўсялякая ласка й мiлата, у другую й пры гэтым адразу й шчыльненька за першай свайму сябру Лёйхтэнтрагеру. Богу ён прысьвячае прыгожую малiтву, у якую ўкладвае ўсё, што iм рухала да, падчас i ў канцы экзамена, а было тое вялiкi страх, якi Бог зьняў зь яго, i пустата ў галаве, якую Бог якраз у патрэбны момант запоўнiў найвучонейшымi думкамi, i ўпакоранасьць сэрца, якую даў яму Бог, каб ён правiльна ўразiў ёю герства прафэсароў i дактароў унiвэрсытэта й на чале ўсiх добрага доктара Марцiнуса й магiстра Мэланхтона. Да таго ж яшчэ й файны вершык, складзены iм у добрай Лютэравай спохватцы:

Пара экзаменаў прайшла,

табе, мой Бог, за ўсё хвала.

Ад Бога жджы найлепшых рад,

пабожны пане кандыдат,

i Бог паможа даць адказы

на ўсе твае пытаньнi зразу.

Дык слава Госпаду тварцу

i Духу й Сыну i Айцу.

Зусiм iншае зь ягоным сябрам Гансам. Цуд раптоўнага азарэньня ведамi праз анёльскую прысутнасьць ясна ўказвае на тое, што ён, Ганс, быў прыладай у руках Госпада, параўнальнай толькi з добрымi анёламi, пра якiх ён, добры кандыдат Айцэн, так трапна далажыў на сваiм экзамене, бо яны per definitionem ёсьць слугi, пасланцы й прычындалы Бога; праўда, сам Лёйхтэнтрагер выяўляе сабою, хоць крыкам крычы, вельмi малое падабенства з такога роду анёламi. Дык як жа яму аддзячыць? Грашыма? Але торбачка на нацельным паяску моцна схуднела, асаблiва пасьля таго, як ён мусiў аплацiць магiстарскую бэнц-папойку герства студэнтаў, якiя праседжваюць такую самую лаўку, што й ён, тым часам як за вокнамi весела грае сонейка й пяшчотна вышчабечваюцца птушкi, а таксама герства iнструкторэс, якiя чыталi курс па historia сьвету й правiльным законе божым; i ён, мусiць, павiнен будзе пазычыць грошай у свайго сябра Ганса на аплату дарогi, калi, вядома, ня iсьцi на паклон да жыдоў i ня браць у iх пад высокi чынш цi пад заклад палатна й шэрсьцi ў лаўцы дарагога таты, дай яму, Божа, лёгенькага скону й вечнага шчасьця.